Πάουλο Κοέλιο (συγγραφέας)

Η ιδέα του θανάτου με συντροφεύει καθημερινά από το 1986, όταν περπάτησα το διάσημο ισπανικό προσκύνημα, το Camino de Santiago

Όπως έγραψα αργότερα στη συλλογή μου Like The Flowing River, μέχρι τότε, πάντα με τρόμαζε η σκέψη ότι, μια μέρα, όλα θα τελείωναν. Αλλά σε ένα από τα στάδια εκείνου του προσκυνήματος, έκανα μια άσκηση που συνίστατο στο να βιώσω πώς είναι να σε θάβουν ζωντανό.

Περιελάβανε να ξαπλώσω στο πάτωμα, να σταυρώσω τα χέρια μου πάνω από το στήθος μου σε στάση θανάτου και να φανταστώ όλες τις λεπτομέρειες της ταφής μου – σαν να με έθαβαν ζωντανό.

Ήταν μια τόσο έντονη εμπειρία που έχασα κάθε φόβο και στη συνέχεια είδα τον θάνατο ως καθημερινό μου σύντροφο, πάντα δίπλα μου.

Εξαιτίας αυτού, δεν αφήνω ποτέ για αύριο αυτό που μπορώ να κάνω ή να βιώσω σήμερα – και αυτό περιλαμβάνει τις χαρές, τις εργασιακές υποχρεώσεις, το να ζητώ συγγνώμη αν νιώθω ότι έχω προσβάλει κάποιον, και την ενατένιση της παρούσας στιγμής σαν να είναι η τελευταία μου.

Μπορώ να θυμηθώ πολλές φορές που μύρισα το άρωμα του θανάτου: εκείνη τη μακρινή μέρα του 1974, στο Ρίο ντε Τζανέιρο, όταν το ταξί στο οποίο επέβαινα μπλόκαρε ένα άλλο αυτοκίνητο και μια ομάδα ένοπλων παραστρατιωτικών πετάχτηκε έξω και μου έβαλε μια κουκούλα στο κεφάλι.

Παρόλο που με διαβεβαίωσαν ότι δεν θα μου συνέβαινε τίποτα κακό, ήμουν πεπεισμένος ότι επρόκειτο να γίνω άλλος ένας από τους «εξαφανισμένους» του στρατιωτικού καθεστώτος.

Ή όταν, τον Αύγουστο του 1989, χάθηκα σε μια ανάβαση στα Πυρηναία. Κοίταξα γύρω μου τα βουνά γυμνά από χιόνι και βλάστηση, σκέφτηκα ότι δεν θα είχα τη δύναμη να γυρίσω πίσω και κατέληξα στο συμπέρασμα ότι το σώμα μου δεν θα βρισκόταν μέχρι το επόμενο καλοκαίρι. Τελικά, αφού περιπλανήθηκα για πολλές ώρες, κατάφερα να βρω ένα μονοπάτι που με οδήγησε σε ένα απομακρυσμένο χωριό.

Ξέρω ότι ο θάνατος δεν είναι ένα θέμα που σε κανέναν δεν αρέσει να σκέφτεται, αλλά έχω καθήκον απέναντι στους αναγνώστες μου – να τους κάνω να σκεφτούν τα σημαντικά πράγματα στη ζωή.

Και ο θάνατος είναι ενδεχομένως το πιο σημαντικό πράγμα. Όλοι βαδίζουμε προς το θάνατο, αλλά ποτέ δεν ξέρουμε πότε θα μας αγγίξει ο θάνατος και είναι καθήκον μας, επομένως, να κοιτάμε γύρω μας, να είμαστε ευγνώμονες για κάθε λεπτό.

Γιούρι Γκέλερ (μυστικιστής)

Κατά τη γνώμη μου είναι αδύνατο να πιστέψω ότι η ζωή τελειώνει με το θάνατο.

Κοιτάξτε το από επιστημονική άποψη. Στην περίφημη εξίσωση του, ο Αϊνστάιν απέδειξε ότι η ύλη δεν μπορεί να καταστραφεί –

E = mc2 – αλλά απλώς αλλάζει μορφή. Όπως η ύλη, έτσι και η ενέργεια δεν μπορεί να καταστραφεί. Τι συμβαίνει λοιπόν με την ψυχή μας, το πνεύμα μας, την αύρα μας; Αυτές είναι οι πιο ισχυρές πτυχές μας – πιο σημαντικές από το σώμα μας – και πιστεύω ότι συνεχίζουμε να επιβιώνουμε μετά το θάνατο, απλώς με κάποιον άλλο τρόπο.

Πιστεύω ότι, στο σημείο του θανάτου, εισερχόμαστε σε μια άλλη διάσταση όπου επανενωνόμαστε με όλους εκείνους με τους οποίους είχαμε συναισθηματικούς δεσμούς κατά τη διάρκεια της ζωής μας – γονείς, παππούδες, γιαγιάδες, ακόμη και τα αγαπημένα μας κατοικίδια.

Αυτή η ζωή είναι απλώς ένας διάδρομος προς την επόμενη, και αυτό που κάνουμε τώρα καθορίζει το είδος της μεταθανάτιας ζωής με το οποίο θα ανταμειφθούμε.

Το εκπληκτικό είναι ότι η ιδέα της μεταθανάτιας ζωής είναι κοινή σε όλες σχεδόν τις θρησκείες. Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι δισεκατομμύρια άνθρωποι -Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι, Ινδουιστές κ.λπ.- κάνουν όλοι λάθος. Είναι αφελές να πιστεύουμε ότι είμαστε απλά μόρια που χάνονται εν ριπή οφθαλμού.

Πιστεύω ότι υπάρχει ένας Δημιουργός – όχι ένας θεός με μούσι που κάθεται σε ένα σύννεφο, αλλά ένα άπειρο ον που μας αφήνει να συνεχίσουμε τη ζωή μας πριν μας καλέσει όταν τελειώσει ο χρόνος μας και μας μεταφέρει στην επόμενη αιωνιότητα

Σκεφτείτε όλα τα αμέτρητα παραδείγματα εμπειριών κοντά στο θάνατο που ισχυρίζονται ότι είχαν οι άνθρωποι. Ανεξάρτητα από τη θρησκεία, συχνά είναι παρόμοιες – έλκονται προς ένα φωτεινό φως με ένα αίσθημα απόλυτης ειρήνης. Αυτό, σίγουρα, είναι μια ένδειξη ότι η ζωή δεν τελειώνει με τον θάνατο.

Κάρλο Ροβέλι (φυσικός και συγγραφέας)

Βρίσκω αστείο το γεγονός ότι κάποιος εξακολουθεί να πιστεύει ότι μπορεί να υπάρχει «μετά θάνατον ζωή». Η μόνη μεταθανάτια ζωή είναι στη μνήμη των άλλων, η οποία με τη σειρά της δεν διαρκεί πολύ.

Νομίζω ότι φοβόμαστε το τέλος μας εξαιτίας ενός ανόητου μπερδέματος: ο ενστικτώδης φόβος των κινδύνων που μοιραζόμαστε με τα άλλα θηλαστικά παρεμβαίνει στη μοναδική ικανότητα του είδους μας να οραματίζεται το απώτερο μέλλον.

Η ζωή μας είναι τόσο πολύτιμη και υπέροχη ακριβώς επειδή είναι πεπερασμένη. Κάποιοι από αυτούς που πιστεύουν σε μια μεταθανάτια ζωή είναι έτοιμοι να σκοτώσουν άλλους και να σπαταλήσουν τη δική τους ζωή διεξάγοντας πόλεμο μεταξύ τους.

Θεωρώ σοφότερο να ζούμε την ομορφιά και την ένταση της κάθε στιγμής που έχουμε. Να προσπαθούμε να μοιραστούμε αυτόν τον πλανήτη με τους θνητούς. Να παρηγορούμε ο ένας τον άλλον για τα βάσανά μας εδώ. Να κάνουμε τη ζωή καλύτερη για εμάς και όλους τους άλλους στη Γη, όχι σε μυθικές άλλες σφαίρες.

Ελίφ Σαφάκ (συγγραφέας)

Το μυθιστόρημά μου «10 λεπτά και 38 δευτερόλεπτα σε αυτόν τον παράξενο κόσμο» αφηγείται την ιστορία μιας εργαζόμενης στο σεξ στην Κωνσταντινούπολη που ονομάζεται Leila και τη ζωή των αγαπημένων της φίλων. Το βιβλίο αυτό έχει μια ασυνήθιστη δομή, επειδή ξεκινά με τον θάνατο του κεντρικού χαρακτήρα, της λογοτεχνικής ηρωίδας.

Έκανα πολλή έρευνα πριν γράψω αυτή την ιστορία και με ενδιέφεραν ιδιαίτερα οι πρόσφατες επιστημονικές μελέτες σχετικά με τη μετάβαση από τη ζωή στον θάνατο. Όλο και περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί για λίγα λεπτά ακόμη και όταν η καρδιά έχει σταματήσει να αντλεί οξυγονωμένο αίμα και οι πνεύμονες έχουν πάψει να λειτουργούν.

Έτσι, ολόκληρο το βιβλίο διαδραματίζεται σε αυτό το περιορισμένο χρονικό διάστημα, μόλις λίγα λεπτά, αμέσως μετά την παύση των χτύπων της καρδιάς της Λέιλα, αλλά ενώ ο εγκέφαλός της είναι ακόμα «ζωντανός», κλείνει σιγά σιγά και θυμάται στιγμές από το παρελθόν της.

Πρόκειται για ένα συναρπαστικό θέμα που μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι το πέρασμα από τη ζωή στον θάνατο είναι πιο περίπλοκο από ό,τι υποθέτουμε.

Πολλοί γιατροί έχουν παρατηρήσει διαυγή εγκεφαλική δραστηριότητα σε ασθενείς που έχουν πεθάνει, μερικές φορές ακόμη και δέκα λεπτά μετά το θάνατο.

Αυτό εγείρει ένα ενδιαφέρον δίλημμα: Συνεχίζεται η συνείδηση σε κάποια μορφή, τουλάχιστον για λίγο, μετά τον θάνατο; Πιστεύω ότι ναι.

Αν ο εγκέφαλος παραμένει ενεργός μετά το θάνατο του σώματος, τι ακριβώς θυμάται ο νους από το παρελθόν – τα καλά ή τα κακά πράγματα; Ταξιδεύει το μυαλό πίσω στην παιδική ηλικία, σχεδόν σαν να ξετυλίγεται ο χρόνος; Νομίζω ότι όλα αυτά είναι έγκυρα ερωτήματα και έχουν σημασία.

Το αν υπάρχει ψυχή ή όχι είναι ένα διαρκές ερώτημα, στο οποίο δεν μπορούμε να απαντήσουμε με βεβαιότητα

Αλλά είναι σαφές ότι ένα ανθρώπινο ον δεν μπορεί να περιοριστεί σε μερικά όργανα και ιστούς. Είμαστε κάτι περισσότερο από αυτό.

Οι επιστήμονες, ιδίως οι νευροεπιστήμονες, συμβάλλουν αξιοσημείωτα στην κατανόηση αυτού του καθολικά σημαντικού θέματος. Πιστεύω όμως ότι και εμείς οι μυθιστοριογράφοι μπορούμε να προσφέρουμε μια μικρή συμβολή με τη φαντασία μας, την ενσυναίσθηση και τους μυθιστορηματικούς χαρακτήρες που δημιουργούμε.

Ρούπερτ Σέλντρεικ (βιολόγος και συγγραφέας)

Η εικασία μου είναι ότι μπορούμε να συνεχίσουμε να ονειρευόμαστε αφού πεθάνουμε, αλλά δεν μπορούμε να ξυπνήσουμε επειδή δεν έχουμε πλέον ένα φυσικό σώμα για να ξυπνήσουμε. Είμαστε «παγιδευμένοι» σε έναν ονειρικό κόσμο.

Όλοι μας ονειρευόμαστε, ακόμη και αν ξεχνάμε τα περισσότερα από αυτά, και στα όνειρά μας έχουμε ένα άλλο σώμα – ένα ονειρικό σώμα – μέσα στο οποίο κινούμαστε, μιλάμε σε ανθρώπους, μερικές φορές ακόμη και πετάμε.

Το ονειρικό μας σώμα είναι προφανώς διαφορετικό από το κανονικό φυσικό μας σώμα, το οποίο βρίσκεται κοιμισμένο στο κρεβάτι.

Αφού πεθάνουμε, μπορεί να συνεχίσουμε να ζούμε στο σώμα των ονείρων μας, παρόλο που το φυσικό μας σώμα είναι νεκρό. Τα όνειρα που θα βιώσουμε μετά το θάνατο θα εξαρτηθούν από τις αναμνήσεις, τις ελπίδες, τους φόβους και τις σχέσεις μας – αλλά και από τη θρησκευτική μας πίστη.

Αν πιστεύουμε ότι μετά το θάνατο θα μας βοηθήσουν τα αποθανόντα μέλη της οικογένειας, οι άγιοι, οι άγγελοι και, για τους Χριστιανούς, ο Ιησούς Χριστός, τότε αυτό μπορεί να συμβεί.

Μπορεί να υποστούμε συνεχή προσωπική ανάπτυξη σε αυτόν τον μεταθανάτιο ονειρικό κόσμο.

Μπορεί τελικά να περάσουμε πέρα από αυτόν σε μια κατάσταση ένωσης με την απόλυτη πραγματικότητα, όπως αυτή που συναντάμε σε μυστικιστικές εμπειρίες όσο είμαστε ζωντανοί.

Σε αυτό το μεταθανάτιο ταξίδι, μπορεί να βοηθηθούμε από τις προσευχές εκείνων που είναι ακόμη ζωντανοί.

Προσεύχομαι για τα μέλη της οικογένειας και τους φίλους που έχουν φύγει από τη ζωή και ελπίζω ότι όταν πεθάνω οι άνθρωποι θα προσευχηθούν για μένα.

Λόρδος Σάμπτιον (ιστορικός)

Είμαι χριστιανός, αλλά όχι ορθόδοξος χριστιανός. Δεν πιστεύω σε μεταθανάτια ζωή. Τι συμβαίνει μετά το θάνατο; Εξαφάνιση. Είμαι άνετος με αυτό. Στην πραγματικότητα, είμαι μάλλον ανακουφισμένος.

Ο Λόρδος Σάμπτιον είναι πρώην δικαστής του Ανώτατου Δικαστηρίου και διακεκριμένος ιστορικός.

Τζόναθαν Ρομέιν (ραβίνος)

Η πίστη μου, ο Ιουδαϊσμός, είναι ασαφής σχετικά με τη μετά θάνατον ζωή. Υπολογίζει ότι η ψυχή συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο του σώματος, αλλά δεν ξέρουμε ακριβώς πώς.

Φυσικά, οι άνθρωποι εξακολουθούν να θέλουν μια εικόνα για να κρατηθούν, είτε από φόβο είτε από περιέργεια. Προσπαθώ να βοηθήσω προτείνοντας ότι ίσως είναι σαν μια σταγόνα βροχής που πέφτει και χτυπάει ένα δέντρο.

Εμείς είμαστε αυτή η σταγόνα βροχής και μπορούμε να παρακολουθήσουμε την ατομική της ζωή καθώς κατεβαίνει στον κορμό του δέντρου. Τελικά φτάνει στο τέλος της και πέφτει σε μια λακκούβα. Είναι ακόμα εκεί αλλά έχει χάσει την ατομικότητά της – δεν είναι πλέον αναγνωρίσιμος εσύ και εγώ – και επιστρέφουμε στην πηγή από την οποία προήλθαμε.

Αλλά αυτή είναι απλώς η εικασία μου και είναι καλύτερο να μην βασίζεστε στο άγνωστο. Αντ’ αυτού, είναι σημαντικό να κάνουμε το καλύτερο από αυτόν τον κόσμο, να επικεντρωθούμε στο εδώ και τώρα, να εκτιμήσουμε τους ανθρώπους που μας ενδιαφέρουν και να είμαστε εντάξει να ζούμε με ένα ερωτηματικό.

Λίμπι Πιούρβις (συγγραφέας και δημοσιογράφος)

Μεγαλώνοντας, ανατράφηκα καθολική, οπότε αρχικά είχα παιδικές εικόνες του Ουρανού και των άρπας. Όταν πέθανε ο άθρησκος πατέρας μου, η μητέρα μου είπε ότι ήλπιζε να υπάρχει μια ήσυχη περιοχή του Παραδείσου με καρέκλες και εφημερίδες και χωρίς φτερωτούς ενοχλητικούς που θα του τραγουδούσαν ύμνους.

Μου άρεσε η ιδέα του συγγραφέα C.S. Lewis ότι το τι θα έρθει μετά το θάνατο εξαρτάται από το πώς ζεις- πόσο καθαρή και αγαπητική και ταπεινή είναι η στάση σου. Βρίσκεις μια αιωνιότητα χαράς ή δυστυχίας, ανάλογα με το τι έχεις κάνει τον εαυτό σου.

Αλλά δεν ξέρουμε. Και, γι’ αυτό το λόγο, αγαπώ τη χριστιανική νεκρώσιμη ακολουθία: «Στάχτη στη στάχτη, χώμα στο χώμα».

Προσθέτει μια «σίγουρη και σίγουρη ελπίδα» για τη ζωή που έρχεται, αλλά το κυριότερο είναι μια λογική προειδοποίηση να μην στραφούμε σε δεισιδαιμονίες, πνευματισμούς, φαντασιώσεις με ζόμπι ή φαντάσματα.