Είμαστε οι Φίλοι της Ανέλιξης. Και… συναντηθήκαμε λίγα χρόνια πριν με όραμα τη δημιουργία ενός ιστότοπου… Ενός χώρου όπου όλοι θα βρισκόμαστε για να επικοινωνούμε και να μοιραζόμαστε αυτά που νιώθουμε, ακούμε, βλέπουμε, διαβάζουμε, κουβεντιάζουμε και αγαπάμε…
Η μικρή παρέα μεγάλωσε… και έγινε μια οικογένεια με ανοιχτή την αγκαλιά που σας προσκαλεί να γίνετε κι εσείς μέλη της.
Ελάτε, λοιπόν, να ταξιδέψετε μαζί μας διαβάζοντας τα άρθρα που δημοσιεύουμε ή αποστέλλοντάς μας κι εσείς τα κείμενα που αγαπάτε.
Το πείραμα της Λάρισας, χρονοκάψουλα με αντικείμενα της καθημερινής μας ζωής. Σφραγίστηκε και φυλάσσεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους και θα ανοιχτεί μετά από 30 χρόνια.
Ενα βιβλίο, μια μάσκα από αυτές που φορούσαμε στην καραντίνα, ένα usb, ένα νόμισμα, ένα εισιτήριο τρένου και πολλά μικρά αντικείμενα της καθημερινής μας ζωής. Πόσο παράξενα θα μοιάζουν σε εμάς ύστερα από 30 χρόνια;
Την απάντηση θα δώσει μια… χρονοκάψουλα που σφραγίστηκε πριν από λίγες ημέρες στη Λάρισα και φυλάσσεται πλέον στα Γενικά Αρχεία του Κράτους ώστε να ανοιχτεί ξανά τον Δεκέμβριο του 2052. Το υλικό που περιλαμβάνει παραδόθηκε από 500 κατοίκους της πόλης οι οποίοι είδαν αυτή τη διαδικασία ως μια μοναδική ευκαιρία για να «συνομιλήσουν» με τους πολίτες του μέλλοντος…
Δράση
Την πρωτότυπη δράση διοργάνωσε το Μουσείο Σιτηρών και Αλεύρων Λάρισας, θέλοντας να ενεργοποιήσει ξανά, μετά τη σκοτεινή περίοδο της πανδημίας, τον αναστοχασμό στο τοπικό κοινό θέτοντας ερωτήματα όπως: «Τι είναι τελικά σημαντικό για τη ζωή μας; Και τι είναι αυτό που θέλω να μείνει στο μέλλον;».
Μεμονωμένοι πολίτες, ομάδες από ΚΑΠΗ, μαθητές σχολείων, Ρομά, μέλη κέντρων απεξάρτησης, περνούσαν επί δύο μήνες μέσα από μια ειδική εγκατάσταση που είχε στηθεί στην είσοδο του Μουσείου: μια κόκκινη πόρτα, ένα πέρασμα από το παρόν στο μέλλον, άφηναν το αντικείμενο που είχαν επιλέξει, κάθονταν σε ένα τραπέζι με καρέκλες και συμπλήρωναν ένα ειδικό έντυπο με ερωτήσεις που σκιαγραφούσαν το τι αξιολογεί καθένας ως σημαντικό για την πόλη του σήμερα.
Τα έντυπα αυτά μπήκαν μαζί με τα αντικείμενα μέσα σε ένα μεγάλο διαφανές κουτί – τη χρονοκάψουλα – μετατρέποντάς το σε μια ανθρωποκεντρική κιβωτό μνήμης.
«Κέρματα, rapid test, χειροποίητα αντικείμενα, πάρα πολλά χειρόγραφα, πολύ συγκινητικά γράμματα από εφήβους, πολλές φωτογραφίες και επιστολές νεαρών ζευγαριών που ελπίζουν να είναι ακόμη μαζί μετά από 30 χρόνια, usb τα οποία δεν ξέρουμε αν θα μπορούν να διαβαστούν με την τεχνολογία που θα υπάρχει στο μέλλον, αυτά είναι μερικά από τα αντικείμενα που περιλαμβάνονται στη χρονοκάψουλα.
Επίσης, κάποιοι έφεραν φυλλάδια από καφέ της πόλης, πάρα πολύ υλικό που έχει σχέση με την ΑΕΛ, λογαριασμούς της ΔΕΗ, κουτάκια από τσίχλες, φάρμακα, αποκόμματα από συναυλίες και παιδικά παιχνίδια, οτιδήποτε ο καθένας αξιολόγησε ως σημαντικό για τη ζωή του.
Εκτός, όμως από το υλικό αποτύπωμα μας ενδιέφερε ιδιαίτερα το άυλο, δηλαδή οι απαντήσεις που δόθηκαν στα έντυπα και οι οποίες, ακριβώς επειδή δόθηκαν από ετερόκλητες ομάδες, συνθέτουν ένα πορτρέτο της Λάρισας μέσα από τα μάτια των σημερινών ανθρώπων της», λέει στα «ΝΕΑ» η Κωνσταντίνα Κόντσα, επιστημονική υπεύθυνη του Μουσείου Σιτηρών και Αλεύρων Λάρισας.
Ο χρόνος
Η χρονοκάψουλα θα ανοιχτεί μετά από 30 χρόνια βάσει οδηγιών που έχουν αφεθεί στα ΓΑΚ Λάρισας και με την παρουσία κοινωνικού ανθρωπολόγου, ο οποίος θα κληθεί να αξιολογήσει το υλικό που θα βρεθεί μέσα στο κουτί.
Συνοδοιπόροι στη μοναδικό αυτό «πείραμα» ήταν η Αντιδημαρχία Πολιτισμού της πόλης και το τοπικό παράρτημα των Γενικών Αρχείων του Κράτους.
«Ο χρόνος είναι κάτι που μας απασχολεί όλους. Τίποτε δεν αφήνει αναλλοίωτο. Ολα τα αλλάζει. Και καμιά φορά δεν χρειάζεται να περάσει πολύς. Φτάνει και μια στιγμή, όπως έγινε με τον σεισμό στην Τουρκία, όπως έχει γίνει εκατομμύρια φορές στην ιστορία του πλανήτη μας. Εκτός όμως, από τις μεγάλες αλλαγές, συμβαίνουν κι οι μικρές, οι καθημερινές. Τέτοιες περιλαμβάνει κι η δική μας χρονοκάψουλα», είπε ο Πάνος Σάπκας, αντιδήμαρχος Πολιτισμού Λάρισας κατά τη διαδικασία του σφραγίσματος της χρονοκάψουλας, η οποία έλαβε χώρα στο κτίριο του τμήματος των Γενικών Αρχείων του Κράτους στη Λάρισα, παρουσία της προϊσταμένης του Φανής Καραγιάννη.
«Το Μουσείο Σιτηρών και Αλεύρων αποφάσισε να μας κάνει να σκεφτούμε πως δεν είναι ο χρόνος που τα αλλάζει όλα, αλλά εμείς. Πόση σημασία έχει τι κάνουμε εμείς, μέσα στον χρόνο. Γιατί η ζωή θα συνεχιστεί και μετά από μας, οπότε έχουμε μεγάλη ευθύνη σήμερα για το πώς θα διαμορφωθεί το αύριο», συμπλήρωσε ο Π. Σάπκας.
«Αλλωστε, όπως έλεγε ο Ηράκλειτος: Ο χρόνος είναι ένα παιδί που παίζει πεσσούς. Το βασίλειο ανήκει σ’ αυτό το παιδί…».
Και στη μέση της έσπειρε κόσμους μικρούς κατ’ εικόνα και ομοίωση μου:
Ίπποι πέτρινοι με τη χαίτη ορθή
και γαλήνιοι αμφορείς
και λοξές δελφινιών ράχες
η Ίος η Σίκινος η Σέριφος η Μήλος
«Κάθε λέξη κι από ‘να χελιδόνι
για να σου φέρνει την άνοιξη μέσα στο θέρος» είπε
Και πολλά τα λιόδεντρα
που να κρησάρουν στα χέρια τους το φως
κι ελαφρό ν’ απλώνεται στον ύπνο σου
και πολλά τα τζιτζίκια
που να μην τα νιώθεις
όπως δε νιώθεις το σφυγμό στο χέρι σου
αλλά λίγο το νερό
για να το ‘χεις Θεό και να κατέχεις τι σημαίνει ο λόγος του
και το δέντρο μονάχο του
χωρίς κοπάδι
για να το κάνεις φίλο σου
και να γνωρίζεις τ’ ακριβό του τ’ όνομα φτενό στα πόδια σου το χώμα
για να μην έχεις πού ν’ απλώσεις ρίζα
και να τραβάς του βάθους ολοένα
και πλατύς επάνου ο ουρανός
για να διαβάζεις μόνος σου την απεραντοσύνη.
ΑΥΤOΣ
ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!
-Το Μονόγραμμα (απόσπασμα)
Σ’ αγαπάω μ’ ακούς;
Κλαίω, πως αλλιώς, αφού αγαπιούνται οι άνθρωποι
κλαίω για τα χρόνια που έρχονται χωρίς εμάς
και τραγουδάω για τα αλλά που πέρασαν, εάν είναι αλήθεια.
Για τα «πίστεψέ με» και τα «μη.»
Μια στον αέρα μια στη μουσική,
εάν αυτά είναι αλήθεια τραγουδάω
κλαίω για το σώμα πού άγγιξα και είδα τον κόσμο.
Έτσι μιλώ για ‘σένα και για ‘μένα..
Επειδή σ’ αγαπάω και στην αγάπη
ξέρω να μπαίνω σαν πανσέληνος
από παντού, για ‘σένα
μέσα στα σεντόνια, να μαδάω λουλούδια κι έχω τη δύναμη.
Αποκοιμισμένο, να φυσάω να σε πηγαίνω παντού,
σ’ έχουν ακούσει τα κύματα πως χαϊδεύεις,
πώς φιλάς, πώς λες ψιθυριστά το «τι» και το «ε.»
Πάντα εμείς το φως κι η σκιά.
Πάντα εσύ τ’ αστεράκι και πάντα εγώ το σκοτάδι,
πάντα εσύ το πέτρινο άγαλμα και πάντα εγώ η σκιά πού μεγαλώνει.
Το κλειστό παντζούρι εσύ, ο αέρας πού το ανοίγει εγώ.
-Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας (απόσπασμα)
Όμορφη και παράξενη πατρίδα
Ωσάν αυτή που μου ‘λαχε δεν είδα
Ρίχνει να πιάσει ψάρια πιάνει φτερωτά
Στήνει στη γη καράβι κήπο στα νερά
Κλαίει φιλεί το χώμα ξενιτεύεται
Μένει στους πέντε δρόμους αντρειεύεται
Κάνει να πάρει πέτρα τηνε παρατά
Κάνει να τη σκαλίσει βγάνει θάματα
Μπαίνει σ’ ένα βαρκάκι πιάνει ωκεανούς
Ξεσηκωμούς γυρεύει θέλει τύραννους
Πέντε μεγάλους βγάνει πάνω τους βαρεί
Να λείψουν απ’ τη μέση τους δοξολογεί.
-Ο Μικρός Ναυτίλος (απόσπασμα)
ΜΥΡΙΣΑΙ ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΝ (VIII)
ΓΥΜΝΟΣ, ΙΟΥΛΙΟ ΜΗΝΑ, το καταμεσήμερο. Σ’ ένα στενό κρεβάτι, ανάμεσα σε δυο σεντόνια χοντρά, ντρίλυνα, με το μάγουλο πάνω στο μπράτσο μου που το γλείφω και γεύομαι την αρμύρα του.
Κοιτάζω τον ασβέστη αντικρύ στον τοίχο της μικρής μου κάμαρας. Λίγο πιο ψηλά το ταβάνι με τα δοκάρια. Πιο χαμηλά την κασέλα όπου έχω αποθέσει όλα μου τα υπάρχοντα: δυο παντελόνια, τέσσερα πουκάμισα, κάτι ασπρόρουχα. Δίπλα, η καρέκλα με την πελώρια ψάθα. Χάμου, στ’ άσπρα και μαύρα πλακάκια, τα δυο μου σάνταλα. Έχω στο πλάι μου κι ένα βιβλίο.
Γεννήθηκα για να ‘χω τόσα. Δεν μου λέει τίποτε να παραδοξολογώ. Από το ελάχιστο φτάνεις πιο σύντομα οπουδήποτε. Μόνο που ‘ναι πιο δύσκολο. Κι από το κορίτσι που αγαπάς επίσης φτάνεις, αλλά θέλει να ξέρεις να τ’ αγγίξεις οπόταν η φύση σού υπακούει. Κι από τη φύση – αλλά θέλει να ξέρεις να την αφαιρέσεις την αγκίδα της.
-Μαρία Νεφέλη (απόσπασμα)
Η ΝΕΦΕΛΗ
Μέρα τη μέρα ζω – που ξέρεις αύριο τι ξημερώνει.
Το ‘να μου χέρι τσαλακώνει τα λεφτά και τ’ άλλο μου τα ισιώνει
Βλέπεις χρειάζονται όπλα να μιλάν στα χρόνια μας τα χαώδη
και να ‘μαστε και σύμφωνοι με τα λεγόμενα «εθνικά ιδεώδη».
Τι με κοιτάς εσύ γραφιά που δεν εντύθηκες ποτέ στρατιώτης
η τέχνη του να βγάζεις χρήματα είναι κι αυτή μία πολεμική ιδιότης
Δεν πα’ να ξενυχτάς- να γράφεις χιλιάδες πικρούς στίχους
ή να γεμίζεις με συνθήματα επαναστατικά τους τοίχους
Οι άλλοι πάντα θα σε βλέπουν σαν έναν διανοούμενο
και μόνο εγώ που σ’ αγαπώ: στα όνειρά μου μέσα έναν κρατούμενο.
Έτσι που αν στ’ αλήθεια ο έρωτας είναι καταπώς λεν «κοινός
Κένυα, νέα ανακάλυψη 3.000.000 ετών, αλλάζει ο,τι γνωρίζαμε για τον άνθρωπο.
Υπήρξαν είδη, τα οποία δεν είναι καν πρόγονοι του σύγχρονου ανθρώπου;
Για χρόνια, οι ερευνητές πίστευαν ότι οι πρόγονοι του ανθρώπου στην Αιθιοπία ήταν τα πρώτα όντα που χρησιμοποίησαν ακατέργαστα πέτρινα εργαλεία, περίπου 2,6 εκατομμύρια χρόνια πριν. Αλλά μια πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη εισάγει νέα ευρήματα που υποδηλώνουν ότι η κατασκευή εργαλείων συνέβη πριν από 300.000 χρόνια, σε μια εντελώς διαφορετική τοποθεσία και από ένα είδος που δεν είναι καν πρόγονος του σύγχρονου ανθρώπου.
Η λεγόμενη κατασκευή εργαλείων Oldowan συχνά απεικονίζεται ως ορόσημο στην ιστορία, επιτρέποντας την αποτελεσματική επεξεργασία των τροφίμων. Η έλευση αυτών των προηγμένων (τότε) εργαλείων θεωρείται ευρέως ως ορόσημο στην ανάπτυξη του πολιτισμού και παρέμεινε κρίσιμος λίθος στις έρευνες των επιστημόνων σχετικά με το χρονοδιάγραμμα της εμφάνισης της ανθρώπινης νοημοσύνης.
Η εργασία στο Science – η οποία συντάχθηκε από ερευνητές από διάφορα ιδρύματα – περιγράφει μια τοποθεσία στη Nyayanga της Κένυας που χρονολογείται από 3.032 έως 2.581 εκατομμύρια χρόνια πριν. Οι αρχαιολόγοι ανασκάπτουν την τοποθεσία από το 2015 και ανακάλυψαν 330 τεχνουργήματα (συμπεριλαμβανομένων εργαλείων), 1776 οστά και δύο γομφίους ανθρωποειδών — αλλά δεν ανήκουν σε κανέναν άμεσο ανθρώπινο προγόνο.
«Με αυτά τα εργαλεία μπορείτε να συνθλίψετε καλύτερα από τον γομφίο ενός ελέφαντα και να κόψετε καλύτερα από τον κυνόδοντα λιονταριού», δήλωσε σε δελτίο τύπου ο Ρικ Ποτς, ανώτερος συγγραφέας της μελέτης και του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, Έδρας Human Origins, Peter Buck. «Η τεχνολογία Olddowan ήταν σαν να εξελίσσονταν ξαφνικά ένα ολοκαίνουργιο σύνολο δοντιών έξω από το σώμα σας και άνοιξε μια νέα ποικιλία τροφών στην αφρικανική σαβάνα στους προγόνους μας».
Οι ερευνητές μπόρεσαν να χρονολογήσουν τα εργαλεία πριν από περίπου 2,9 εκατομμύρια χρόνια, πολύ νωρίτερα από προηγούμενες καταγραφές χρήσης λίθινων εργαλείων.
«Αυτό είναι ένα από τα παλαιότερα, αν όχι το αρχαιότερο παράδειγμα τεχνολογίας Oldowan», έγραψε σε δελτίο τύπου ο Thomas Plummer, καθηγητής ανθρωπολογίας στο Queen’s College και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. «Αυτό δείχνει ότι η εργαλειοθήκη διανεμήθηκε πιο ευρέως σε παλαιότερη ημερομηνία από ό,τι κατάλαβαν οι άνθρωποι».
Αν και είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι τα εργαλεία κατασκευάστηκαν τόσο καιρό πριν από την αρχή, ήταν επίσης πλήρως λειτουργικά. Παράλληλα με τα εργαλεία, οι ερευνητές ανακάλυψαν τα οστά δύο ιπποπόταμων, αποδεικνύοντας ότι το είδος αυτό, ήταν σε θέση να χρησιμοποιήσει τα εργαλεία για να επεξεργαστεί και να φάει μεγάλα ζώα.
Το πιο απίστευτο, το έγγραφο εξιστορεί επίσης την ανακάλυψη των γομφίων Paranthropus από την ομάδα. Το γένος Paranthropus δεν είναι πρόγονος του σύγχρονου Homo sapiens, αλλά μάλλον ένα είδος εξελικτικού ξαδέλφου. Οι γομφίοι είναι τα παλαιότερα απολιθωμένα λείψανα Paranthropus που έχουν βρεθεί ποτέ.
Ενώ πιστεύεται ευρέως ότι τα εργαλεία Oldowan χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά από τους προγόνους του ανθρώπου στο γένος Homo, η ανακάλυψη των εργαλείων σε συνδυασμό με τους γομφίους υποδηλώνει ότι οι εξελικτικοί συγγενείς μας μπορεί επίσης να χρησιμοποιούσαν αυτά τα πέτρινα εργαλεία – και ότι η πραγματική ιστορία των πρώτων Το είδος hominins είναι πιο διαφοροποιημένο από όσο νομίζαμε.
«Ο συσχετισμός αυτών των εργαλείων Nyayanga με τον Paranthropus μπορεί να ανοίξει ξανά την υπόθεση ως προς το ποιος κατασκεύασε τα παλαιότερα εργαλεία Oldowan», δήλωσε ο Plummer σε ένα δελτίο τύπου. «Ίσως όχι μόνο ο Homo, αλλά και άλλα είδη ανθρωποειδών επεξεργάζονταν τρόφιμα με την τεχνολογία Oldowan».
«Θα συνεχίσουμε να συλλέγουμε δείγματα χρονολόγησης, να εργαζόμαστε για την ανακατασκευή της βλάστησης μέσω ανάλυσης φυτόλιθων (τα εδάφη έχουν πολλούς αρχαίους φυτόλιθους) και να συνεχίσουμε τις μελέτες συμπεριφοράς διερευνώντας ένα ευρύτερο φάσμα αρχαιολογικών χώρων, συμπεριλαμβανομένης της γειτνίασης με την πηγή γλυκού νερού».
Ο άνεμος εσήκωσε
Κύματα και αλμύρα
Είναι σκληρή η μοίρα
Δεν δίδει μερτικό
Σκληρή ζωή μικρής
καημός
Σε θάλασσα που καίει
Μια μάνα που σε κλαίει
Σε άδειο σπιτικό
Τη μέρα που
Η Άνοιξη
Θα άλλαζε το κόσμο
Με γιασεμιά και δυόσμο
Και θ’ άνοιγε πανιά
Άλλαξες γνώμη
Κι έφυγες
Κείνο το μαύρο βράδι
Κι έμεινε το σκοτάδι
Κι αυτή
Η ερημιά
Δεν έφτασε
Η αγάπη μου
Φως μου
Για να σε σώσω
Το γάλα μου
Θα δώσω
Και κάνω
Μιαν ευχή
Να σε ξαναγεννήσω
Φως μου
Πώς έφαε
Το σίδερο
Την τρυφερή σου νιότη
Στης Άνοιξης
Την πρώτη
Κι έμεινα μοναχή
Μουσική, στίχοι, ερμηνεία: Λουδοβίκος των Ανωγείων
«Εδώ μικρέ μου, έγινε κάτι τραγικό. Εδώ έχασα την ευκαιρία να έχω ένα παιδί σαν εσένα και να πηγαίνουμε βόλτα. Εδώ έχασα την ευκαιρία να ερωτευτώ. Εδώ έχασα την ευκαιρία να κάνω ταξίδια και να κάνω τη δουλειά των ονείρων μου. Εδώ μου στέρησαν τα πάντα, που μακάρι να μην σου στερήσουν. Και πολλοί με έχουν ξεχάσει, λες και δεν υπήρξα ποτέ». Γύρισα και είχε εξαφανιστεί. Στη θέση της, ένα χαρτάκι που έγραφε…..
Λάρισα, 3/7/2048 (μια μαθήτρια γράφει)
Ήρθαμε πάλι στην Ελλάδα, την πατρίδα της μαμάς που τόσο αγαπάει. Ο μπαμπάς κι αυτός την αγαπάει πολύ την Ελλάδα και είναι πιο χαρούμενος από όλους, όταν ερχόμαστε εδώ. Φέτος γίνομαι 17 και σκοπεύω να ρωτήσω τη μαμά μου αν μπορώ να πάω σε ένα πάρτυ μόνος και να γυρίσω μόνος.
Όλο μου λέει «όταν θα μεγαλώσεις» ή «αργότερα». Μα δεν καταλαβαίνω. Στο σπίτι στο εξωτερικό με αφήνει. Εδώ αλλάζει εντελώς. Γίνεται ίδια η γιαγιά. Υστερική!
«Μη βγεις έτσι, θα κρυώσεις», «πού πας τέτοια ώρα;». Και αν αργήσω έστω και λίγο, κάνει χαμό. Με παίρνει πάνω από χίλιες φορές τηλέφωνο. Με κάνει ρεζίλι και μετά όταν γυρνάμε από Ελλάδα, ηρεμεί. Μα γιατί; Θα τη ρωτήσω.
Μαμά, να σε ρωτήσω κάτι;
Ναι, αγάπη μου. Ό,τι θες.
Θα με αφήσεις να πάω σε ένα πάρτυ το βράδυ και να γυρίσω μόνος;
Όχι, αγάπη μου. Σου έχω ξαναπεί, όταν θα μεγαλώσεις.
Τι εννοείς βρε μαμά; Μεγάλος δεν είμαι; Σε λίγο θα γίνω ενήλικας. Τι σε έχει πιάσει και όταν ερχόμαστε εδώ δεν με αφήνεις ούτε να κουνηθώ;
Πολλά, γλυκέ μου. Μην ανοίγεις παλιές πληγές, σε παρακαλώ.
Όχι, μαμά! Θέλω να μάθω! Μου αξίζει! Αλλιώς θα πάω μόνος και δεν θα έρθω ποτέ πίσω!
Και αν σου πω δηλαδή, δεν θα πας;
Αν έχεις σοβαρό λόγο, όχι.
Εντάξει, τότε. Μπες μέσα στο αμάξι.
Μπήκα και φύγαμε. Κάπου πηγαίναμε. Είχαμε βγει από τη Λάρισα που μέναμε. Ήταν πολύ όμορφα. Σε μια ταμπέλα έγραφε «Τέμπη» και εκεί πιο κάτω σταματήσαμε. Η μαμά μου ανακάθισε:
Σου αρέσει εδώ;
Είναι πολύ ωραία, αλλά πού κολλάει αυτό το μέρος με όλα τα άλλα;
Θα σου πω μια ιστορία. Πριν κάποια χρόνια, όταν εγώ ήμουν στην ηλικία σου, εδώ έγινε ένα τραγικό δυστύχημα. Ήταν 1η Μαρτίου του 2023. Δυο τρένα συγκρούστηκαν κατά μέτωπο. Σχεδόν εξήντα άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Οι πιο πολλοί νέοι.
Νέοι που είχαν όνειρα για το μέλλον. Νέοι που πριν από λίγο είχαν στείλει ότι θα φτάσουν και δεν έφτασαν ποτέ… Θα σ` αφήσω λοιπόν εδώ , να περπατήσεις λίγο, να σκεφτείς…Σε μισή ώρα θα είμαι πίσω. Εντάξει;
«Εντάξει», είπα ταραγμένος, καθώς έβλεπα πώς έτρεμε η φωνή της, όταν τα έλεγε όλα αυτά.
Περπατούσα, θαύμαζα το τοπίο, έβλεπα το τρένο και σκεφτόμουν πώς ένιωθαν τότε οι άνθρωποι. Μια κοπέλα όμορφη, νέα με πλησίασε.
«Ωραία, δεν είναι;» , μου είπε και στάθηκε δίπλα μου.
«Ναι, πολύ όμορφα», απάντησα ξαφνιασμένος, καθώς δεν την γνώριζα. «Μήπως θα μπορούσατε να μου πείτε τι συνέβη εδώ;». Ήθελα να δω αν πει τα ίδια με τη μαμά ή άλλα.
«Εδώ μικρέ μου, έγινε κάτι τραγικό. Εδώ έχασα την ευκαιρία να έχω ένα παιδί σαν εσένα και να πηγαίνουμε βόλτα. Εδώ έχασα την ευκαιρία να ερωτευτώ.
Εδώ έχασα την ευκαιρία να κάνω ταξίδια και να κάνω τη δουλειά των ονείρων μου. Εδώ μου στέρησαν τα πάντα, που μακάρι να μην σου στερήσουν. Και πολλοί με έχουν ξεχάσει, λες και δεν υπήρξα ποτέ».
Γύρισα και είχε εξαφανιστεί. Στη θέση της, ένα χαρτάκι που έγραφε: «Μην με ξεχάσεις και εσύ όπως οι άλλοι. Και μην πας κόντρα στη μαμά σου, αυτή θυμάται…» .
Γεωργία Φωτάκη, Μαθήτρια της Β΄ τάξης του 3ου Γενικού Λυκείου Ρεθύμνου. Πηγή singleparents.gr
Ψευδαίσθηση.
*. 11-3-2023
Λίγο, πριν φύγουμε από ‘κει
που η καρδιά, λαχτάρησε να μείνει
ρίχνουμε κέρμα, ψιθυρίζοντας ευχή,
της “Άρνης”το νερό, μη πιεί η μνήμη.
*
Μή λησμονήσει μέρες μαγικές,
στιγμές γεμάτες μελωδίες
και εικόνες,
νύχτες, που φάνταζαν σαν πούλιες
μυθικές,
φωτίζαν, των ματιών μας τις οθόνες
και κάναν καλοκαίρια, τους χειμώνες.
*
Πατημασιές, να αυτονομηθούν
αφήνουμε, όπου θέλουν να βαδίζουν,
ιχνηλατώντας οι ματιές, ακολουθούν
κι’ όνειρα, που δεν πρόλαβαν
ν’ ανθίσουν,
το χάδι του ανέμου αποζητούν,
μιας μέρας την ανάσα, να κερδίσουν.
*
Κι οι πέντε αισθήσεις, που εγείρουν
το σφυγμό,
δίχως φραγμό, οραματίζονται,
μυρίζουν,
τα χείλη γεύονται, τα χέρια αναζητούν,
ταίρια, π’ αναρριγούν, σαν τα αγγίζουν,
μα, αμείλικτη, σφυρίζει η μοίρα,
το “χρησμό”, τον υστερνό,
πώς, είν’ το τέρμα των ονείρων,
στο γκρεμό……..
* 11-3-2023
Αφιερώνω στα παιδιά, που δεν πρόλαβαν να ζήσουν, ούτε με ψευδαισθήσεις…
Κοροναϊός: Εκπληκτοι οι ερευνητές – Η πανδημία είχε μικρότερη επίπτωση στην ψυχική υγεία από ό,τι αρχικά είχε θεωρηθείΤο βασικό συμπέρασμα -προς μεγάλη έκπληξη των ερευνητών- ήταν ότι, παρά τις δραματικές ιστορίες που κατά καιρούς έχουν αναφερθεί, ουσιαστικά δεν υπήρξαν αρνητικές επιπτώσεις στον γενικό πληθυσμό, όσον αφορά τη γενική ψυχική υγεία και τα συμπτώματα άγχους, ενώ καταγράφηκε οριακή επιδείνωση στα συμπτώματα κατάθλιψης.
H ψυχική υγεία του γενικού πληθυσμού, παγκοσμίως, δεν επιδεινώθηκε κατά την διάρκεια της πανδημίας σε σύγκριση με τα προ-πανδημικά επίπεδα, σύμφωνα με μία νέα διεθνή επιστημονική μελέτη, την πιο ολοκληρωμένη του είδους της μέχρι σήμερα.
Οι γυναίκες επηρεάστηκαν κάπως περισσότερο από τους άνδρες, αλλά τα ευρήματα δείχνουν ότι γενικότερα οι ψυχικές επιπτώσεις της Covid-19 τελικά υπήρξαν μικρότερες σε σχέση με τις αρχικές πιο δυσοίωνες εκτιμήσεις. Η συνολική επιδείνωση της ψυχικής υγείας κρίνεται οριακή έως μικρή, κάτι που αναδεικνύει για άλλη μία φορά, σύμφωνα με τους επιστήμονες, την ανθρώπινη προσαρμοστικότητα και ανθεκτικότητα.
ΕΚΠΛΗΚΤΟΙ ΟΙ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Μπρετ Θομπς του Τμήματος Ψυχιατρικής του καναδικού Πανεπιστημίου ΜακΓκιλ, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο βρετανικό ιατρικό περιοδικό «British Medical Journal» (BMJ), αξιολόγησαν 137 έρευνες από όλον τον κόσμο (συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση). Το 75% των συμμετεχόντων ήταν ενήλικες και το 25% παιδιά και έφηβοι 10-19 ετών.
Το βασικό συμπέρασμα -προς μεγάλη έκπληξη των ερευνητών- ήταν ότι, παρά τις τόσες δραματικές ιστορίες που κατά καιρούς έχουν αναφερθεί, ουσιαστικά δεν υπήρξαν αρνητικές επιπτώσεις στον γενικό πληθυσμό, όσον αφορά τη γενική ψυχική υγεία και τα συμπτώματα άγχους, ενώ καταγράφηκε οριακή επιδείνωση στα συμπτώματα κατάθλιψης.
Οι γυναίκες εμφάνισαν μία μικρή επιδείνωση και στις τρεις κατηγορίες (γενική ψυχική υγεία, άγχος, κατάθλιψη), επιβεβαιώνοντας ότι αυτές έφεραν κάπως μεγαλύτερο ψυχικό βάρος στη διάρκεια της πανδημίας. Η αιτία ήταν οι αυξημένες οικογενειακές -και συχνά εργασιακές- υποχρεώσεις τους και, σε μερικές περιπτώσεις, η σε βάρος τους ενδοοικογενειακή βία.
Αντέχει τελικά ο άνθρωπος…
Οι ηλικιωμένοι, οι φοιτητές και οι σεξουαλικές μειονότητες ήταν οι άλλες ομάδες που, πέραν των γυναικών, εμφάνισαν κάπως αυξημένες ψυχικές επιπτώσεις. Το ίδιο ισχύει σε έναν βαθμό και για μερικούς γονείς. Από την άλλη πλευρά, η γενική ψυχική υγεία και τα συμπτώματα κατάθλιψης εμφάνισαν βελτίωση στους ανθρώπους με προϋπάρχοντα ψυχικά προβλήματα.
«Σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού τα ευρήματα δείχνουν ότι μάλλον αντί για κρίση ψυχικής υγείας καταγράφηκε σε επίπεδο πληθυσμού ένα υψηλό επίπεδο ανθεκτικότητας στη διάρκεια της Covid-19 και οι αλλαγές στην ψυχική υγεία, στα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης υπήρξαν οριακά έως μικρά ή και ανύπαρκτα», τόνισαν οι ερευνητές. Επίσης, επεσήμαναν ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας δεν καταγράφηκε σε καμία χώρα κάποια αξιοσημείωτη αύξηση στις αυτοκτονίες, αντίθετα υπήρξαν μειώσεις τους σε μερικές χώρες
Ισόβια στιγμή κρατούμενη
πάνω στις ράγες καρφωμένη
χωρίς διαφυγή
στο παρελθόν
ένα παρον αιώνιο
θα μενει,
μια λέξη
μονοσύλλαβη κραυγη
Που καθε στόμα
στον αέρα θα τη στέλνει
Παράλληλες γραμμές
και
τραινο αόρατο
που κουβαλά ανυπεράσπιστες
ψυχές στον Αδη
Η μάνα περιμένει
στο σταθμό
μετέωρο
το χέρι της
αφηνει
και το χάδι
Να με θυμάστε
σαν κάποιον που αγάπησε την ποίηση
και τους λωτούς.
*
Ένα ορεινό χωριό –
κάτω από το σωριασμένο χιόνι
ο ήχος του νερού.
Takahama Kyoshi
Κουρασμένος από το ν’ ακούω
εγκόσμια πράγματα –
κλεισμένος στο σπίτι.
*
Ένα μακρινό βουνό
δείχνει στο φως του ήλιου
σαν έρημο χωράφι.
Kobayashi Issa
(πλησιάζοντας στο χωριό μου)
Δεν ξέρω για τους ανθρώπους
αλλά όλα τα σκιάχτρα
είναι στραβά.
*
Πάπιες ανεβοκατεβαίνουν στο νερό
ελπίζουν κι απόψε
να σταθούν τυχερές;
Santoka Taneda
Ήσυχα φορώ
της μιας μέρας
τ’ αχυρένια μου σανδάλια.
*
Απαλές συμβουλές –
τα φύλλα που πέφτουν
το ένα μετά το άλλο.
*
Δεν υπάρχουν σπίτια
για να ικετεύσεις –
τα σύννεφα καλύπτουν τα μπουνά
*
Κοιμισμένος σ’ ένα απαλό
βαμβακερό στρώμα
ονειρεύομαι το χωριό μου
Το χαϊκού (ιαπωνικά: 俳句) είναι μια ιαπωνική ποιητική φόρμα. Παραδοσιακά αποτελείται από τρεις ομάδες των 5, 7, 5 συλλαβών, οι οποίες τοποθετούνται σε τρεις στίχους για έμφαση ή σε έναν, χωρισμένο με κενά. Το χαϊκού είναι με συνολικά 17 συλλαβές η πιο σύντομη μορφή ποίησης στον κόσμο. Περιγράφει μια εικόνα της φύσης και δίνει στοιχεία για την εποχή του χρόνου μέσα από εποχιακές λέξεις .
Υπάρχουν επίσης ποιητές χαϊκού οι οποίοι ακολουθούν μια πιο ελεύθερη φόρμα. Ο ιδρυτής του σύγχρονου χαϊκού ως αυτόνομης μορφής ποίησης ήταν ο Μασαόκα Κίρι, ο οποίος επίσης διαμόρφωσε τον όρο χαϊκού (από τους παλιότερους χαϊκάι ή χόκκου).
Σε μια από τις πιο ωραιότερες σκηνές της ταινίας «Τα Φτερά του Ερωτα» του Βιμ Βέντερς, οι άγγελοι Damiel και Cassiel περιφέρονται στη Staatsbibliothek του Βερολίνου. Η βιβλιοθήκη είναι γεμάτη κόσμο. Οι άγγελοι σκύβουν στοργικά πάνω από τους ώμους των ανθρώπων που διαβάζουν ή μελετούν∙ μπορούν να ακούσουν τις σκέψεις τους. Οι ψίθυροι συνοδεύονται από την ανυψωτική χορωδιακή μουσική του Γερμανού συνθέτη Jürgen Knieper. Ο σκηνοθέτης δίνει μια ιερή διάσταση σε αυτό τον χώρο της γνώσης, της σκέψης και της σιωπής. Στο δοκίμιο “The Library in Film” η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Laura Marcus γράφει: «Η έλξη που ασκεί η βιβλιοθήκη στους αγγέλους την καθιστά ένα θαυματουργό μέρος».
Η βιβλιοθήκη Staatsbibliothek στο Βερολίνο
Σαν θαύματα αντιμετωπίζει τις βιβλιοθήκες και η ταξιδιωτική συγγραφέας Marianne Julia Strauss στο βιβλίο της Temples of Books. Aπό ιστορικές βιβλιοθήκες σε μεσαιωνικά μοναστήρια και αναγνωστήρια που μοιάζουν με μπαρόκ παλάτια μέχρι σύγχρονα micro-libraries από ανακυκλωμένο πλαστικό, το βιβλίο εξετάζει την αρχιτεκτονική και τον σχεδιασμό, τον ρόλο αλλά και την εξέλιξη της βιβλιοθήκης σε κόμβο πολιτισμού που φιλοξενεί κονσέρτα, εκθέσεις, σεμινάρια, παρουσιάσεις βιβλίων και πολλά άλλα.
Η βιβλιοθήκη Fyyri στη Φινλανδία
Η Biblioteca Vasconcelos στην Πόλη του Μεξικού
Ενα μακρύ ταξίδι στις βιβλιοθήκες όλου του κόσμου: από την Fyyri στη Φινλανδία με τη λαμπερή επένδυση χαλκού, μέχρι τη γιγάντια Biblioteca Vasconcelos στην Πόλη του Μεξικού, που με 600.000 βιβλία και ράφια μήκους 40.000 μέτρων χαρακτηρίστηκε από τον μεξικάνικο Τύπο ως “Μegabiblioteca”, και από την εμβληματική βιβλιοθήκη του Trinity College στο Δουβλίνο όπου εκτίθεται το διάσημο «Βιβλίο του Κελς», έργο Κελτών μοναχών του 9ου αιώνα μέχρι τη «Βιβλιοθήκη χωρίς Λογοκρισία», την Τhe Uncensored Library του videogame Minecraft που δημιουργήθηκε από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα.
Η βιβλιοθήκη του Trinity College στο Δουβλίνο
«Οι βιβλιοθήκες είναι πολύ περισσότερα από συλλογές βιβλίων. Είναι αρχεία γνώσης, χώροι μελέτης, πηγές έμπνευσης και σύνδεσης» γράφει στον πρόλογο η Γερμανίδα συγγραφέας. «Είναι τα πιο καθολικά και δημοκρατικά μέρη του κόσμου, καθώς και εξαιρετικά αρχιτεκτονήματα που αντιπροσωπεύουν τις κοινωνίες που τα έχτισαν» συνεχίζει.
Η βιβλιοθήκη της Μονής Strahov στην Πράγα
Ανάμεσα στις βιβλιοθήκες που παρουσιάζονται είναι εκείνη της Μονής του Strahov στην Πράγα, που ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα. H λαμπρή Θεολογική Αίθουσα με τον περίτεχνο μπαρόκ διάκοσμο και τις οροφές με τις τοιχογραφίες ολοκληρώθηκε το 1679, στεγάζει μια τρομερή συλλογή από θεολογικά συγγράμματα, χειρόγραφα και χάρτες και συνδέεται με την εντυπωσιακή Φιλοσοφική Αίθουσα μέσω του Cabinets de Curiosités, ενός δωματίου «θαυμάτων» όπου φυλάσσονται -μεταξύ άλλων- ευρήματα από οστά από το εξαφανισμένο πτηνό ντόντο.
Η βιβλιοθήκη DePetrus στην ολλανδική πόλη Vught
Στην ολλανδική πόλη Vught, ένας ερειπωμένος ναός του 19ου αιώνα μεταμορφώθηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο Molenaar & Bol & vanDillen Architecten σε ένα πολυλειτουργικό κοινοτικό κέντρο που περιλαμβάνει μουσείο, καταστήματα, εστιατόριο και την περίφημη βιβλιοθήκη DePetrus. Οι αρχιτέκτονες διατήρησαν την κάτοψη και τα παράθυρα με τα βιτρό, σχεδίασαν έναν χώρο μελέτης στον πάνω όροφο που έχει θέα στον ναό, ενώ τα βιβλία τοποθετήθηκαν σε ράφια με ράγες που μετακινούνται εύκολα ώστε ο χώρος να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εκδηλώσεις.
Η βιβλιοθήκη του Αβαείου Μaria Laach στη Γερμανία
Tην προσοχή της Strauss τράβηξε και η βιβλιοθήκη του Αβαείου Μaria Laach στη Γερμανία. Xτίστηκε το 1863 και οι δαιδαλώδεις σκάλες της που οδηγούν στα θεόρατα ράφια με τα βιβλία θυμίζουν τα «ανέφικτα» σχέδια και τις οφθαλμαπάτες του Μ.C. Escher.
Η βιβλιοθήκη του Lincoln College στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
Στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, η βιβλιοθήκη του Lincoln College περηφανεύεται ότι έχει ένα από τα ομορφότερα αναγνωστήρια στον κόσμο. Η βιβλιοθήκη στεγάζεται σε μία εκκλησία των αρχών του 18ου αιώνα, κι όπως παρατηρεί η Strauss στο βιβλίο της, «ο χώρος βρίσκεται ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, ανάμεσα σε καμπάνες και ενισχυτές σήματος Wi-Fi». Στο reading room με την περίτεχνη οροφή, το μεγάλο κοινό τραπέζι, τα ψηλά παράθυρα που λούζουν με φως τον χώρο και τους εντυπωσιακούς πολυέλαιους, οι φοιτητές μελετούν όταν όλοι οι άλλοι κοιμούνται, αφού η βιβλιοθήκη μένει ανοιχτή έως τις 2 τα ξημερώματα.
Η βιβλιοθήκη George Peabody στη Βαλτιμόρη
Τα καλλιστεία κερδίζει η βιβλιοθήκη George Peabody στη Βαλτιμόρη, που ιδρύθηκε το 1878. Το φως του ήλιου ρέει από τον τεράστιο φεγγίτη φωτίζοντας τους έξι ορόφους της βιβλιοθήκης με τις γλυπτές κολόνες, τις καμάρες και τα μπαλκόνια από χυτοσίδηρο. Ο οικονομολόγος και φιλάνθρωπος George Peabody δώρισε τη βιβλιοθήκη στους πολίτες της Βαλτιμόρης σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για «την καλοσύνη και τη φιλοξενία τους». Εξίσου φιλόξενη είναι και η βιβλιοθήκη, με τη λειτουργία της να μην περιορίζεται στη μάθηση και την έρευνα. Ο χώρος ενοικιάζεται σε λογικές τιμές για γάμους, δεξιώσεις και πάρτι∙ τα χρήματα εξασφαλίζουν το μέλλον της βιβλιοθήκης και οι κάτοικοι της πόλης απολαμβάνουν το μεγαλείο της.
Η νέα βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας Βibliotheca Αlexandrina
Από το βιβλίο δεν θα μπορούσε να λείπει η Νέα Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας η Βibliotheca Αlexandrina, μια προσπάθεια αναβίωσης της περίφημης αρχαίας βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου. Το κτίριο με την πρόσοψη από γρανίτη του Ασουάν που συγκλίνει προς τη θάλασσα, σχεδιάστηκε από το Νορβηγικό γραφείο αρχιτεκτονικού σχεδιασμού Snohetta και η κυκλική μορφή του συμβολίζει την κυκλική και ρευστή φύση της γνώσης. Η εντυπωσιακή επικλινής στέγη χαρίζει στο εσωτερικό της βιβλιοθήκης άπλετο φως και θέα. Ενα ορόσημο πολιτισμού, σύμφωνα με τους αρχιτέκτονες, οι οποίοι είχαν στο μυαλό τους τον Φάρο της Αλεξάνδρειας όταν τη σχεδίαζαν.
Τemples of Books. Magnificent Libraries Around the World, Μarianne Julia Strauss, εκδόσεις Gestalten. Φωτογραφίες: Wikipedia
Τις προάλλες, ένα νεαρό κορίτσι με ρώτησε:
“πώς νιώθεις που είσαι γριά”?
Εξεπλάγην με την ερώτηση, αφού ποτέ δεν ένιωσα γριά.
Όταν το κορίτσι είδε την αντίδρασή μου, αμέσως αισθάνθηκε λύπη, αλλά εξήγησα ότι ήταν μια ενδιαφέρουσα ερώτηση.
Και μετά σκέφτηκα
Μερικές φορές με εκπλήσσει το άτομο που βλέπω στον καθρέφτη μου.
Αλλά δεν ανησυχώ γι ‘ αυτήν εδώ και πολύ καιρό. Δεν θα άλλαζα τίποτα για μερικές λιγότερες ρυτίδες και μια επίπεδη κοιλιά.
Δεν κατηγορώ τον εαυτό μου πια γιατί δεν μου αρέσει να εχω καθαρό το κρεβάτι, ή επειδή δεν τρώω κάποια “πράγματα”. επιτέλους νιώθω στο δικαίωμά μου να είμαι ακατάστατη, υπερβολικό και να περνάω τις ώρες μου μελετώντας λουλούδια.
Έχω δει κάποιους αγαπημένους φίλους να φεύγουν από αυτόν τον κόσμο πριν να απολαύσουν την ελευθερία που έρχεται με τα γηρατειά.
Ποιος νοιάζεται αν επιλέγω να διαβάζω ή να παίζω στον υπολογιστή μέχρι τις 4 το πρωί και μετά να κοιμηθώ ;
Ποιος νοιάζεται αν χορεύω μόνη ακούγοντας τη μουσική του 50;
Κι αν μετά θέλω να κλάψω για μια χαμένη αγάπη;
Είναι αλήθεια ότι μέσα από τα χρόνια η καρδιά μου υπέφερε για την απώλεια ενός αγαπητού ατόμου, αλλά είναι ο πόνος που μας δίνει δύναμη και μας κάνει να καλλιεργούμε.
Μια καρδιά που δεν έχει σπάσει, είναι στείρα και δεν θα μάθει ποτέ την ευτυχία να είναι ατελής.
Είμαι περήφανη που έζησα αρκετά για να κάνω τα μαλλιά μου γκρίζα και να διατηρήσω το χαμόγελο της νιότης μου, όταν δεν υπήρχαν ακόμα βαθιές αυλακώσεις στο πρόσωπό μου.
Λοιπόν
Ξέρω ότι δεν θα ζήσω για πάντα, αλλά όσο είμαι εδώ, θέλω να ζήσω σύμφωνα με τους νόμους μου, αυτούς της καρδιάς μου. Δεν θέλω να παραπονεθώ για το τι δεν έχει γίνει ή δεν ανησυχώ για το τι θα γίνει. Στο χρόνο που απομένει, θα αγαπώ απλά τη ζωή όπως έκανα μέχρι σήμερα, τα υπόλοιπα τα αφήνω στον Θεό.
Μηνάς Καφάτος: «Γεννηθήκαμε από τα άστρα. Το σώμα μας είναι ένας μικρός πλανήτης
Από τι αποτελείται ο άνθρωπος; Ποιοι είμαστε; Τι είναι το σύμπαν; Μπορεί η Φυσική να εξηγήσει τον κόσμο μας; Τα ερωτήματα αυτά κατακλύζουν το μυαλό μου, πηγαίνοντας να συναντήσω τον καταξιωμένο Έλληνα καθηγητή Μηνά Καφάτο.
Το ραντεβού μας είχε δοθεί στο lounge του ξενοδοχείου Y στην Κηφισιά, όπου διέμενε στη διάρκεια της σύντομης παραμονής του στην Αθήνα. Το πρωινό είναι ηλιόλουστο και μπροστά μου έχω έναν επιστήμονα που εξερευνά το κβαντικό σύμπαν, πτυχές της ύπαρξής μας αλλά και τον ανθρώπινο νου.
Είναι κβαντικός φυσικός, κοσμολόγος και αστροφυσικός. Κατέχει την έδρα Fletcher Jones Υπολογιστικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Chapman της Καλιφόρνιας και ειδικεύεται στον τομέα της Συνειδητότητας. Εδώ και πολλά χρόνια δίνει ομιλίες και σεμινάρια σε πανεπιστήμια, συνέδρια και επιχειρήσεις σχετικά με τους φυσικούς νόμους που αποτελούν τα θεμέλια του σύμπαντος, την εφαρμογή τους στην καθημερινή ζωή, την ευημερία του ατόμου, την ευεξία και την επιτυχία. Έχει λάβει πολυάριθμα βραβεία και τιμητικές διακρίσεις, έχει συγγράψει βιβλία πνευματικής αναζήτησης και έχει περισσότερες από τριακόσιες δημοσιεύσεις σε ερευνητικά επιστημονικά περιοδικά.
Γεννήθηκε στην Κρήτη στις το 1945 και έφυγε για την Αμερική σε ηλικία δεκαοκτώ ετών. Στη διάρκεια της επιστημονικής του διαδρομής έχει ασχοληθεί ενδελεχώς με τους μεγαλύτερους και πιο πολύπλοκους γρίφους που αντιμετωπίζει σήμερα η επιστήμη καθώς και με την εξερεύνηση νέων γνωστικών πεδίων.
Ζούμε καθημερινά σαν να περιμένουμε το αιφνίδιο. Αλλά θεωρώ ότι αυτό ήταν το μεγάλο μάθημα της πανδημίας. Το άγνωστο, βέβαια, είναι σημαντικό γιατί παράλληλα δίνει νόημα στην ανθρώπινη υπόστασή μας.
Κατά τη διάρκεια της συνομιλίας μας διακρίνω μια ευγενική και οικεία προσωπικότητα. Είναι εκφραστικός, μιλά χαμηλόφωνα και ήρεμα. Στη βόλτα που κάνουμε στο Κεφαλάρι για τις ανάγκες της φωτογράφισης παραμένει ευδιάθετος και μου λέει πόσο πολύ χαίρεται όταν βρίσκεται στην Ελλάδα. Επίσης, εξηγεί πόσο του αρέσει να συνδέει τη φιλοσοφία με τις θετικές επιστήμες, ενώ συχνά χρησιμοποιεί παραδείγματα αλλά και αποφθέγματα προκειμένου να γίνει κατανοητή η αναλυτική του σκέψη. Λατρεύει τα ταξίδια, ζει στη Μαρίνα ντελ Ρέι της Καλιφόρνιας μαζί με τη βιολόγο σύζυγό του Σούζαν Γιανγκ και αγαπά τον διαλογισμό.
Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για την εποχή μας, την τεχνολογία, τον κόσμο του σύμπαντος, την έννοια του χρόνου, τη δημιουργία του ανθρώπου, τους νέους αλλά και τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή.
— Τι τίτλο θα δίνατε στην εποχή που ζούμε;
Είμαστε μάρτυρες μιας εποχής που παρατηρούνται τεκτονικές αλλαγές άνευ προηγουμένου σε επίπεδο ευημερίας του ανθρώπου, παγκόσμιας οικονομίας και περιβάλλοντος. Είμαστε καθ’ οδόν προς μια ταχεία εξέλιξη που αφορά οτιδήποτε συμβαίνει γύρω μας και συχνά φαίνεται ανεξέλεγκτη. Νομίζω ότι είναι η περίοδος του σπουδαίου αγνώστου. Πορευόμαστε σε μια εποχή που κυριαρχεί το αναπάντεχο, το απροσδόκητο και το ξαφνικό. Ζούμε καθημερινά σαν να περιμένουμε το αιφνίδιο. Αλλά θεωρώ ότι αυτό ήταν το μεγάλο μάθημα της πανδημίας. Το άγνωστο, βέβαια, είναι σημαντικό γιατί παράλληλα δίνει νόημα στην ανθρώπινη υπόστασή μας
— Τι είναι αυτό που τροφοδοτεί την περιέργειά μας; Ζείτε συνεχώς με ένα «γιατί»;
Μεγαλώνοντας στο νησί της Κρήτης, από πολύ μικρή ηλικία με γοήτευσε η απεραντοσύνη του Διαστήματος, ειδικά τα βράδια, όταν κοίταζα τον νυχτερινό ουρανό. Από τότε οι ερωτήσεις μου για το σύμπαν είναι συνεχείς. Πάντοτε με έλκυε η γνώση, η τάση για ανακάλυψη και η φύση της πραγματικότητας. Η εξερεύνηση του αγνώστου είναι που δίνει νόημα στην ύπαρξή μου.
— Τι ήταν αυτό που σας οδήγησε στον κόσμο της Φυσικής και του σύμπαντος;
Αν και μικρός αγαπούσα τη ζωγραφική, λάτρευα τον έναστρο ουρανό. «Θέλω να γίνω επιστήμονας», είπα μια μέρα στον πατέρα μου κι εκείνος μου απάντησε: «Τότε είναι απαραίτητο να πας στην Αμερική». Η μητέρα μου, η οποία ήταν δασκάλα, δεν ενθουσιάστηκε τόσο με την ιδέα, επειδή και ο άλλος αδελφός μου, ο Φώτης, βρισκόταν ήδη για σπουδές στο εξωτερικό. Μάλιστα, δεν ξεχνώ ποτέ ότι ο αδελφός μου μού είχε κάνει και ένα καταπληκτικό δώρο, ένα κατοπτρικό τηλεσκόπιο. Έκτοτε, η γοητεία που μου ασκεί
— Θεωρείτε ότι ζούμε σε μια περίοδο που η τεχνολογία μάς ενώνει ή μας αποξενώνει;
Πολύ ωραία ερώτηση. Νομίζω ότι συμβαίνουν και τα δύο. Προφανώς μας φέρνει κοντά. Πλέον, έχεις τη δυνατότητα να συνομιλήσεις αμέσως με οποιοδήποτε άτομο σε όλον τον κόσμο. Δείτε, επίσης, τι συνέβη την περίοδο της πανδημίας, οπότε μπήκαν στη ζωή μας η τηλεργασία, η τηλεζωή και οι τηλεσχέσεις. Αναμφίβολα, η τεχνολογία αποτέλεσε έναν απρόσμενο σύμμαχο των πολιτών κατά τη διάρκεια του κορωνοϊού. Από την άλλη πλευρά, πιστεύω ότι οι άνθρωποι σταδιακά απομακρύνονται, δημιουργούν απρόσωπες σχέσεις και στις διαπροσωπικές επικοινωνίες κυριαρχεί το εφήμερο. Οι οικογενειακές, οι φιλικές και οι ερωτικές σχέσεις έχουν επηρεαστεί καταλυτικά από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όμως είναι αναγκαίο να επιδιώκουμε τη διά ζώσης επαφή. Είναι καλύτερη μια ισχυρή σύνδεση ανάμεσα σε δύο ανθρώπους παρά ένα δυνατό σήμα WiFi.
— Μπορεί να αλλάξουν οι σχέσεις και τα συναισθήματά μας από τη χρήση της τεχνολογίας; Δηλαδή ποια μορφή μπορεί να έχει η αγάπη ή ο έρωτας όταν μετατρέπεται σε μια βάση δεδομένων;
Τα social media είναι ένας πολύ καλός τρόπος γνωριμίας νέων ανθρώπων και δημιουργίας επαφών. Ωστόσο, ελλοχεύει ο κίνδυνος του εθισμού και η κατάργηση της επιθυμίας με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα χάσμα ανάμεσα στους ανθρώπους. Κάπως έτσι θα έλεγα ότι οι ανθρώπινες σχέσεις γίνονται όλο και πιο σύντομες, επιφανειακές, επιπόλαιες και άδειες συναισθηματικά. Προφανώς δεν μπορεί η αγάπη ή ο έρωτας να μετριέται με likes, follows ή με μηνύματα στο Μessenger. Επομένως, ο άνθρωπος δεν είναι μια βάση δεδομένων ούτε ο συναισθηματικός μας πλούτος μπορεί να αντικατασταθεί από ένα πρόγραμμα λογισμικού.
— Μπορεί οι αλγόριθμοι να αποτελέσουν τον νέο Μεγάλο Αδελφό;
Βέβαια. Το παράδειγμα της αγοραπωλησίας του Τwitter από τον πλουσιότερο άνθρωπο στη Γη είναι ενδεικτικό.
— Είναι ικανοί οι υπολογιστές να αντικαταστήσουν τον άνθρωπο;
Όχι. Ο άνθρωπος έχει ακόμα τον έλεγχο των αποφάσεων. Είναι ξεκάθαρο ότι μέχρι στιγμής ένας υπολογιστής δεν μπορεί να αποκτήσει συνείδηση.
— Τι είναι η Γη μέσα στο σύμπαν; Όπως γνωρίζουμε, το 95% του σύμπαντος παραμένει άγνωστο.
Σκεφτείτε ότι ζείτε σε ένα ορεινό χωριό της Κρήτης και κατά τη διάρκεια της ζωής σας δεν έχετε μετακινηθεί σε άλλο μέρος στο νησί. Έτσι θα μπορούσαμε να περιγράψουμε το άγνωστο που μας περιβάλλει. Νομίζουμε ότι αυτό που βλέπουμε τόσα χρόνια είναι ο κόσμος μας. Επίσης, κατοικούμε σ’ ένα ενσυνείδητο σύμπαν, ένα σύμπαν που αποκρίνεται στο πώς σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε. Και αυτό το ανθρώπινο σύμπαν είναι το αληθινό σύμπαν. Το μόνο που έχουμε
— Είμαστε αστρόσκονη; Από τι αποτελούνται το σύμπαν και ο άνθρωπος;
Χωρίς αμφιβολία. Ο άνθρωπος γεννήθηκε από τα άστρα. Στο σύμπαν υπάρχουν περίπου ένα τρισεκατομμύριο τρισεκατομμύρια άστρα. Και ένα μέσο ανθρώπινο σώμα αποτελείται από 7.000 τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων άτομα. Το 67% αυτών των ατόμων είναι υδρογόνο, το 18% άνθρακας και το 3% άζωτο. Από τη Γη ως τον Ήλιο, τα πάντα έχουν δημιουργηθεί από αστρικά υλικά. Έτσι, το σώμα μας είναι ένας μικρός πλανήτης.
— Γεννιόμαστε, ζούμε και πεθαίνουμε; Αυτή είναι η ζωή μας;
Ορισμένοι μάς λένε ότι είμαστε πεπερασμένα όντα. Νομίζω, όμως, ότι τελικά είμαστε άπειρα όντα. Ο νους μας δεν χάνεται. Είναι πέρα από τον χώρο και τον χρόνο. Υπάρχει μια πραγματικότητα που είναι πιο βαθιά. Ο χώρος και ο χρόνος είναι μια εμπειρία. Η εμπειρία νοείται ως η κινητήρια δύναμη του σύμπαντος, δηλαδή, σύμφωνα με την κβαντομηχανική, ζούμε στο συμμετοχικό σύμπαν και η επίγνωση είναι θεμελιώδης. Άρα, όταν πάψει να υπάρχει το φυσικό σώμα, παύει η εμπειρία του εγώ. Ωστόσο, όταν πεθαίνει το φυσικό σώμα, παραμένει η πραγματικότητα, δηλαδή η συνειδητότητα. Θέλω να πω, λοιπόν, ότι δεν προέρχονται όλα από τον εγκέφαλο, υπάρχει και η ψυχή.
— Γιατί οι μαύρες τρύπες συγκαταλέγονται στα πιο μυστηριώδη και τρομακτικά σημεία του σύμπαντος;
Γιατί είναι τα σύνορα του δικού μας σύμπαντος. Κι αυτό τρομάζει τον ανθρώπινο νου. Η δύναμη της βαρύτητας μιας μαύρης τρύπας παραμορφώνει τον χωρόχρονο και διατηρεί την ικανότητα να εξαφανίζει οτιδήποτε εισέλθει σε αυτήν, ακόμα και το ίδιο το φως.
— Τι είναι ο χρόνος;
Ένα γιγαντιαίο μυστήριο. Ένα δημιούργημα του ανθρώπινου μυαλού. Ο χρόνος διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο, αλλά είναι κυρίως αυτός που διαμορφώνει την ανθρώπινη εμπειρία.
— Και η συνειδητότητα;
Η γνώση ότι υπάρχουμε. Ξέρω δηλαδή ότι είμαι συνειδητό όν.
— Είναι ο διαλογισμός μια νέα θρησκεία;
Προσωπικά, θα σας έλεγα ότι η θρησκεία είναι μια παλιά μορφή διαλογισμού. Είναι μια πνευματική πρακτική που ηρεμεί τον νου, καθαρίζει τη σκέψη, αυξάνει την παραγωγή σεροτονίνης. Σε βοηθά να αποσύρεσαι από την πολυάσχολη ζωή σου. Τα αμέτρητα ερεθίσματα που δέχεται ο άνθρωπος σήμερα σκοτεινιάζουν το μυαλό του. Ο διαλογισμός έρχεται να φωτίσει τον νου και να τον βοηθήσει να αποβάλει τις αχρείαστες και ζοφερές σκέψεις. Ο διαλογισμός είναι η αβίαστη ησυχία του μυαλού. Είναι εκείνες οι στιγμές που εσύ βρίσκεσαι με τον εαυτό σου.
— Σε μια ανταγωνιστική εποχή τι θα συμβουλεύατε έναν νέο σήμερα;
Να δίνει προσοχή στα μικρά πράγματα της ζωής μας. Οι δυσκολίες και τα εμπόδια είναι εκείνα που μας διδάσκουν και μας εξελίσσουν. Το πρώτιστο είναι να προσπαθήσει να μάθει όσο γίνεται καλύτερα τον εαυτό του. Το να ζεις καλύτερα σημαίνει να ξέρεις τον εαυτό σου. Τέλος, να ακολουθήσει τα όνειρά του, γιατί εκεί βρίσκεται το πιο συναρπαστικό πεδίο των ιδεών. Από τα όνειρα προερχόμαστε.
— Ποια είναι η γνώμη σας για την ελληνική κοινωνία;
Διακρινόμαστε από μια τάση αυτοκαταστροφής. Η σπουδαία ιστορία μας πολλές φορές έχει εξελιχθεί σε τροχοπέδη. Εφησυχάζουμε και επικαλούμαστε τα θαυμαστά επιτεύγματα του παρελθόντος χωρίς κριτική σκέψη και γόνιμο προβληματισμό για το σήμερα και το αύριο. Αγαπώ πολύ τον τόπο μου, αλλά δεν ξεχνώ ότι οι Αθηναίοι σκότωσαν τον Σωκράτη, εμείς φυλακίσαμε τον Κολοκοτρώνη και σκοτώσαμε τον Καποδίστρια. Στο εξωτερικό θριαμβεύουμε, στο εσωτερικό αλληλοεξοντωνόμαστε.
— Τι είναι η ευδαιμονία για σας;
Όπως υποστηρίζει ο Αριστοτέλης, πρόκειται για μια ανώτερη κατάσταση, το ύψιστο αγαθό που μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος. Η συνειδητοποίηση ότι είμαστε κάτι παραπάνω από το σώμα μας. Όταν κατανοήσεις ποια είναι η φύση σου, τότε θα βρεις τον δρόμο που οδηγεί στην απόλυτη ευχαρίστηση. Πολλές φορές οι άνθρωποι παραμένουμε παγιδευμένοι μέσα στις απόψεις, τις συμβάσεις, τις προκαταλήψεις και τις πεποιθήσεις μας. Ο φόβος και η αμφιβολία καθορίζουν τις ζωές μας. Μένουμε εγκλωβισμένοι στον κόσμο που έχουμε δημιουργήσει. Πιστεύουμε ότι μόνο εμείς κατέχουμε την αλήθεια. Αν διευρύνουμε, όμως, τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αν ανοίξουμε τους ορίζοντές μας, τότε η καθημερινή μας ζωή θα γνωρίσει την πληρότητα.
— Πιστεύετε στον Θεό;
Σε ποιον Θεό; Το ίδιο το σύμπαν είναι θεϊκό. Εσύ, ο καθένας μας είναι το σύμπαν.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Να μπορείς να ανακαλύψεις την ευδαιμονία. Να μη φοβάσαι τον θάνατο μόνο και μόνο επειδή δεν θέλεις να αντιμετωπίσεις τη ζωή.
*Η ζωή μου πιθανό να διαρκέσει 10 με 15 χρόνια. Οποιοσδήποτε χωρισμός μαζί σου θα είναι επώδυνος: να το θυμάσαι πριν με πάρεις.
*Δώσε μου χρόνο να καταλάβω τι θέλεις από εμένα.
*Δείξε την εμπιστοσύνη σου σε μένα – είναι ζωτικής σημασίας για την ευημερία μου.
*Μη θυμώνεις μαζί μου για πολύ και μη με κλειδώνεις για τιμωρία.
*Έχεις τη δουλειά σου, τη διασκέδασή σου και τους φίλους σου. Έχω μόνο εσένα.*Μίλα μου μερικές φορές. Ακόμα κι αν δεν καταλαβαίνω τα λόγια σου, καταλαβαίνω τη φωνή σου όταν μου μιλάει.
*Να ξέρεις ότι όπως και να μου φερθείς, δεν θα το ξεχάσω ποτέ.
*Να θυμάσαι πριν με χτυπήσεις ότι έχω δόντια που θα μπορούσαν εύκολα να σε πληγώσουν, αλλά επιλέγω να μην σε δαγκώσω επειδή σε αγαπώ.
*Προτού με επιπλήξεις ότι είμαι μη συνεργάσιμος, πεισματάρης ή τεμπέλης, αναρωτήσου αν κάτι μπορεί να με ενοχλεί. Ίσως να μην παίρνω το σωστό φαγητό, ή να είμαι έξω για πολύ ώρα, ή η καρδιά μου να είναι πολύ γερασμένη και αδύναμη.
*Φρόντισέ με όταν γεράσω. Παίρνε με μαζί σου σε μακρινά ταξίδια. *Ποτέ μην λες: «Δεν αντέχω να το φροντίζω» Όλα είναι πιο εύκολα για μένα αν είσαι εκεί, ακόμα και ο θάνατός μου.
Η σχέση σου με τον εαυτό σου είναι η πιο ιερή σχέση στη ζωή σου.
Είναι αυτή η σχέση που θα καθορίσει κάθε άλλη σχέση σου. Την ποιότητα της, τη διάρκεια της, την αλήθεια της.
Είναι αυτή η σχέση που θα σου ανοίξει ή θα σου κλείσει πόρτες και δρόμους.
Ίσως σε έχουν μάθει πως είναι εγωιστικό να αγαπάς τον εαυτό σου, κάπως έτσι μεγαλώσαμε όλοι μας, με αυτήν την πεποίθηση. Όμως το πιο όμορφο πράγμα που μπορεί να σου συμβεί είναι μία σχέση βαθιάς και αληθινής αγάπης με εσένα. Και το καλύτερο είναι πως αυτή η σχέση σου με εσένα θα ωφελήσει και τους άλλους γύρω σου.
Άνοιξε διάπλατα την καρδιά σου σε εσένα, άνοιξε διάπλατα την αγκαλιά σου για εσένα.
Ξεκίνα τώρα! Μπες βαθιά μέσα σου, στην καρδιά σου και συγχώρεσε πρώτα απ’ όλα τα λάθη σου, μικρά ή μεγάλα, δεν έχει σημασία. Δες με ειλικρίνεια μέσα σου, χωρίς όμως να σε «χτυπάς», πάρε τώρα την ευθύνη για όλα τα λάθη σου, συγχώρεσε τον εαυτό σου και προχώρησε. Μόνο έτσι θα μπορέσεις να συνεχίσεις τη ζωή σου χωρίς περιττά βάρη που σε κρατάνε χαμηλά.
Μπες βαθιά μέσα σου με θάρρος, κοίταξε προσεκτικά, πόσα θέματα άλυτα έχεις σκεπάσει με πολλή τέχνη και τα έχεις ονομάσει κάπως αλλιώς. Και όλα αυτά τα θέματα αφορούν πάντα εσένα σε σχέση με εσένα. Χωρίς κριτική και χωρίς να κατηγορείς τον εαυτό σου, απλά με ειλικρίνεια και πολλή αγάπη θεράπευσε ότι μπορεί να υπάρχει ακόμα μέσα σου ανοιχτό. Αγάπη χρειάζεσαι και αυτήν την αγάπη θα σου τη δώσεις εσύ! Εσύ είσαι το πιο κατάλληλο πρόσωπο γι’ αυτό!
Φρόντισε τον εαυτό σου! Ποιός μπορεί να το κάνει καλύτερα εκτός από εσένα; Κανένας, πίστεψε με. Ακόμα κι αν κάποτε νομίζεις πως υπάρχει κάποιος που θα σε φροντίσει καλύτερα από εσένα, σύντομα θα καταλάβεις πως δε γίνεται.
Γι’ αυτό γνώρισε τον εαυτό σου, αγάπησε τον, φρόντισε τον, σεβάσου τον.
Αναγνώρισε την ομορφιά σου, εσωτερική κι εξωτερική, αναγνώρισε και συνειδητοποίησε πόσο υπέροχο πλάσμα είσαι, αναγνώρισε τα ταλέντα σου, το δυναμικό σου, την αξία σου. Χωρίς όμως όλα αυτά να γίνονται μέσα από το επίπεδο του «εγώ» σου αλλά μέσα από την καρδιά σου. Γι αυτό μην αφήνεις καμία εσωτερική εκκρεμότητα με εσένα, καμία πληγή ανοιχτή.
Μην προσποιείσαι ποτέ και μη σκεπάζεις πράγματα μέσα σου, γιατί με την πρώτη ευκαιρία θα βγουν στην επιφάνεια, και τότε θα λες πως φταίνε οι άλλοι, οι όποιοι άλλοι.
Θα λες πως σε πλήγωσαν, ενώ απλά κάποιος θα έχει αγγίξει την ήδη ανοιχτή πληγή σου, για την οποία αδιαφορείς ή την έχεις απλά σκεπάσει. Θα λες πως σου λένε ψέματα, ενώ εσύ πρώτος/η λες ψέματα στον εαυτό σου. Θα λες πως αδιαφορούν για εσένα ή πως δε σε υπολογίζουν, ενώ πρώτος/η εσύ σε έχεις ξεχάσει και αδιαφορείς για σένα.
Γι αυτό άνοιξε τώρα την καρδιά σου στον υπέροχο, στην υπέροχη εσένα. Σκύψε στην ψυχή σου και αφουγκράσου. Τι σου λέει; Δεν περιγράφεται η στιγμή που θα συναντηθείς με την ψυχή σου. Είναι ότι καλύτερο θα σου έχει συμβεί.
Και ξέρεις ποιό είναι το καλύτερο; Όταν τα έχεις κάνει όλα αυτά, όταν έχεις γεμίσει το Είναι σου με την αγάπη σου, όταν έχεις αγγίξει την ψυχή σου, όταν έχεις αγκαλιάσει την καρδιά σου, τότε θα ξεχειλίζει η αγάπη σου και για όλους τους ανθρώπους γύρω σου, για όλα τα πλάσματα γύρω σου.
Τότε και μόνο τότε θα έχεις υγιείς σχέσεις σε όλους τους τομείς και με όλους γύρω σου. Γιατί όλα ξεκινούν από την ιερότερη σχέση της ζωής σου, κι αυτή είναι η σχέση σου με εσένα!
Μπορείτε να μας στείλετε το υλικό σας στο e-mail μας: info@filoi-tis-anelixis.gr
Σας ευχαριστούμε
Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο ΑΝΕΛΙΞΗΣ του Ανθρώπου
Το Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο Ανέλιξης του Ανθρώπου, λειτουργεί από το 1994, προσφέροντας υπηρεσίες Πρόληψης, Θεραπείας και Ψυχικής υγείας, σε οικογένειες, ζευγάρια, και άτομα.Οι κύριες δραστηριότητες του Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου Ανέλιξης του Ανθρώπου είναι:
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Ατομική Ψυχοθεραπεία
Ομαδική Ψυχοθεραπεία
Θεραπεία Ζεύγους
Οικογενειακή Θεραπεία
Συμβουλευτική Αντιμετώπισης Τοξικοεξάρτησης.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Γενεόγραμμα
Σεμινάρια Γονέων
Σεμινάρια Ζευγαριών
Πρόληψη Εξαρτήσεων
Διευθύνεται από τους
Γεώργιο Μπαρδάνη – Ιωάννα Κουκού.
Διεύθυνση : Σκύρου 80, 11362, Αθήνα.
Τηλ. 210 8842234
e-mail : anelixi80@yahoo.gr