Στη σύγχρονη εποχή, την εποχή του διαδικτύου και της βασιλείας των κοινωνικών δικτύων, το μεγαλύτερο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για κάθε επιχείρηση, το «νόμισμα» με την μεγαλύτερη αξία, αυτό που πρωτίστως παλεύουν να εξασφαλίσουν όλοι, δεν είναι το χρήμα, αλλά κάτι εντελώς διαφορετικό: η προσοχή του καταναλωτή! Η μάχη πλέον δεν είναι ποιος θα καταφέρει περισσότερες πωλήσεις αλλά πρωτίστως, ποιος θα καταφέρει να κερδίσει την προσοχή του καταναλωτή, ο οποίος βομβαρδίζεται καθημερινά με δεκάδες διαφορετικά καταναλωτικά μηνύματα.
Με την κυριαρχία του διαδικτύου στις ζωές μας έχουμε άμεση πρόσβαση σε ατελείωτο, στην κυριολεξία, περιεχόμενο, το οποίο αλλάζει μέρα με τη μέρα και το οποίο σχεδόν πάντα στοχεύει έμμεσα ή άμεσα, στη τσέπη μας. Όμως όσο περισσότερες πληροφορίες λαμβάνουμε, όσο περισσότερες εικόνες και προτροπές και σλόγκαν, τόσο μειώνεται η προσοχή και ο χρόνος που μπορούμε να δώσουμε σε κάθε ένα από αυτά.
Στα τέλη του 20ου αιώνα, μιλούσαμε για την οικονομία της γνώσης. Πλέον αυτή περνά σε δεύτερη μοίρα και στο προσκήνιο, έρχεται η οικονομία της προσοχής. Ο όρος “attention economy” εξαπλώνεται παράλληλα με την προσκόλλησή μας στις οθόνες των ηλεκτρονικών μας συσκευών. Κάθε scroll, click, like και share πληρώνεται ακριβά και εξαργυρώνεται ακόμη ακριβότερα. Αυτή η οικονομική επιστήμη, που αντιμετωπίζει την προσοχή μας ως έναν πόρο που μπορεί να αιχμαλωτιστεί και να εξαργυρωθεί, έχει διαφοροποιήσει εκ βάθρων τον τρόπο με τον οποίο γίνονται όχι μόνο οι οικονομικές αλλά και οι κοινωνικές συναλλαγές στις σύγχρονες κοινωνίες.
Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, ο πρώτος που συνέλαβε την έννοια τουattention economy ήταν ο Herbert A. Simon, ψυχολόγος και οικονομολόγος, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’70. Παρατήρησε τη σύνδεση ανάμεσα στην υπυπερβολική πληροφόρηση και την έλλειψη προσοχής, σημειώνοντας πως «ο πλούτος πληροφοριών δημιουργεί φτωχή προσοχή». Πολύ αργότερα, τη δεκαετία του ’90, καθώς το διαδίκτυο εισέβαλε στις ζωές μας, συγγραφείς όπως ο Michael Goldhaber ανέτρεξαν στην έννοια του attention economy και προχώρησαν σε βαθύτερη ανάλυση: «Κερδίζοντας την προσοχή, κερδίζεις έναν διαρκή πλούτο, ένα αγαθό που σου δίνει τη δυνατότητα να αποκτήσεις όλα τα υπόλοιπα».
Το πιο ατράνταχτο επιχείρημα για το πόσο πολύτιμο αγαθό είναι η προσοχή στις μέρες μας, είναι τα διαφημιστικά έσοδα ύψους 853 δισ. δολάρια που έφερε το διαδίκτυο μόνο το 2023.
Η εξίσωση είναι απλή: αν έχουν την προσοχή μας, έχουν και το πορτοφόλι μας. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Στην καρδιά αυτού του οικονομικού μοντέλου βρίσκεται ένα πολύ σημαντικό πλεονέκτημα: για να τραβήξουν την προσοχή, οι επιχειρήσεις προσπαθούν σκληρά να συντονιστούν με τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις μας, να μας δώσουν περιεχόμενο, προϊόντα και υπηρεσίες που έχουν νόημα για εμάς και αποβλέπουν στο να κάνουν πιο όμορφη τη ζωή και να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες μας. Αυτό καλλιεργεί ένα τοπίο με εξατομικευμένες εμπειρίες και ευκαιρίες προς ανακάλυψη.
Εύκολο να το διαπιστώσει κανείς, αν αναλογιστεί ότι από τη στιγμή που ξυπνά, κάθε λεπτό της ημέρας του, καλείται να αποφασίσει που θα εστιάσει την προσοχή του: Σε μια νέα σειρά ή σε ένα τηλεφώνημα; Σε αστεία βιντεάκια ή σε ένα χόμπι; Σε ένα online game ή στην οικογένεια; Όταν κατευθύνουμε την προσοχή μας σε μία δραστηριότητα, αναπόφευκτα παραμελούμε αμέτρητες άλλες. Το που θα δώσουμε την προσοχή μας, διαμορφώνει τη ζωή μας, τις σχέσεις μας, τις γνώσεις, την υγεία και την ευτυχία μας.
Το μίγμα των πληροφοριών που επιλέγουμε -από χιουμοριστικά σκετσάκια έως έγκριτες πολιτικές αναλύσεις- φαίνεται να εμπλουτίζει τη ζωή μας σε γνώσεις και ψυχαγωγία. Κάθε πληροφορία που συλλέγουμε, κάθε βίντεο που παρακολουθούμε μας ανοίγει μία πόρτα σε ένα εντελώς διαφορετικό βασίλειο, καλώντας μας σε κόσμους έξω από τον δικό μας, φέρνοντας στο μυαλό μας χιλιάδες συνδέσεις που υποτίθεται πως πρέπει να διατηρήσουμε – αν και γίνεται όλο και πιο δύσκολο να το καταφέρουμε.
Όμως αυτή η λαμπερή πραγματικότητα έχει και μια άλλη, σκοτεινή πλευρά. Τα δεκάδες ερεθίσματα που ανταγωνίζονται καθημερινά για την προσοχή μας, κρύβουν και κακόβουλες προθέσεις. Συχνά στοχεύουν στην παραπληροφόρηση ενώ έχει διαπιστωθεί ότι ο όγκος τους και μόνο, δημιουργεί σύγχυση και αδυναμία συγκέντρωσης και εμβάθυνσης.
Αν μάλιστα σε όλα αυτά προσθέσουμε και το πολύ διαφορετικό μίγμα πληροφοριών των γύρω μας, τότε η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο δαιδαλώδης… Σκεφτείτε ένα ζευγάρι καθισμένο στον καναπέ, ο καθένας με το δικό του κινητό ή tablet στο χέρι. Άλλα πράγματα τους τραβούν την προσοχή, άλλα παρακολουθούν, άλλα αναζητούν. Κάθονται ο ένας δίπλα στον άλλον κι όμως οι ψηφιακές τους εμπειρίες τους οδηγούν στην απομόνωση, στην αποξένωση. Βρισκόμαστε στην εποχή που οι άνθρωποι έχουν τη χειρότερη επικοινωνία στην ιστορία (φαίνεται με μια ματιά στις παρέες στα καφενεία όπου ο καθένας κοιτά το κινητό του) και τις λιγότερες κοινές εμπειρίες, οι οποίες, ας μη γελιόμαστε, αποτελούν τα θεμέλια των ουσιαστικών σχέσεων.
Άρα η οικονομία της προσοχής είναι ένα δίκοπο μαχαίρι. Από τη μία πλευρά προσφέρει έναν κόσμο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα μας, καθώς οι προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντά μας διαμορφώνουν το περιεχόμενο και τις ευκαιρίες που μας παρουσιάζονται. Από την άλλη πλευρά, θέτει σημαντικές προκλήσεις που απειλούν και υπονομεύουν την ποιότητα της προσοχής μας, τις σχέσεις μας και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Ίσως θα έπρεπε να μοιραζόμαστε συχνότερα με τον /την σύντροφό μας κάτι σημαντικό που τράβηξε την προσοχή μας. Ίσως θα έπρεπε να αναλογιστούμε πως κάτι που συμβαίνει στην άλλη άκρη της γης, όσο ενδιαφέρον κι αν είναι, δεν θα πρέπει να είναι για εμάς να είναι πιο σημαντικό από το να είμαστε ουσιαστικά παρόντες στο δωμάτιο που βρισκόμαστε, με τον άνθρωπο που είναι καθισμένος δίπλα μας!
Από Κατερίνα Πετρίδη, underwititer