Η «συλλογική μνήμη»
Ο Maurice Halbwachs εισήγαγε τον όρο «συλλογική μνήμη» για πρώτη φορά αναφέροντας ότι «η μνήμη δεν περιορίζεται στην ανάμνηση απλώς και ανάκληση του παρελθόντος, αλλά περιλαμβάνει ένα πλέγμα εξωτερικών προς το άτομο σχέσεων, μορφών και αντικειμένων που στηρίζουν, εξαντικειμενικεύουν και ενσαρκώνουν το «παρελθόν». Αλλά ποιες είναι οι «εξωτερικές προς το άτομο σχέσεις»; Ο Halbwachs εννοεί τις κοινωνικές σχέσεις. «Τα άτομα είναι αυτά που θυμούνται, αλλά τα άτομα ως μέλη κάποιας κοινωνικής ομάδας».
Η μνήμη για τον Halbwachs δεν αποτελεί αποθήκευση του παρελθόντος αλλά αναπλάθεται καθημερινά υπό την επήρεια του παρόντος. Η ατομική μνήμη αποτελεί σκοπιά της θεώρησης της συλλογικής μνήμης, η οποία επαναδημιουργείται στο παρόν. Έτσι, υπάρχει μια αέναη αλληλεπίδραση ανάμεσα στην ατομική και τη συλλογική μνήμη. Πεδίο συνεύρεσης και αναφοράς μιας τέτοιας διαδικασίας μπορεί να θεωρηθεί ο χώρος. Η συλλογική μνήμη αναφέρεται πάντα σε κοινωνικά χωρικά πλαίσια. « Οι μνήμες μας είναι τοποθετημένες μέσα στους νοητικούς και υλικούς χώρους της ομάδας». Έτσι, ο Halbwachs ενώνει ουσιαστικά ατομική και συλλογική μνήμη θέτοντας τα κοινωνικά τους πλαίσια. Επισημαίνει ότι οι πράξεις των ατόμων προσανατολίζονται από τη συλλογική μνήμη, όπου η συλλογική μνήμη μεταφέρεται σ’ ένα χωροχρονικό περιβάλλον δράσης. Ο χώρος αποτελεί, λοιπόν, ένα από τα κοινωνικά πλαίσια της μνήμης.
Υποστήριξε ότι οι κοινωνικές ομάδες συνθέτουν τις δικές τους εικόνες για τον κόσμο, καταστρώνοντας μια συμπεφωνημένη εκδοχή του παρελθόντος, και επέμεινε στο ότι αυτές οι εκδοχές αποκρυσταλλώνονται μέσω της επικοινωνίας και όχι μέσω της ιδιωτικής ανάμνησης. (Maurice Halbwachs, La Mémoire collective, PUF, Παρίσι 1950). Μάλιστα, οι κατ’ ιδίαν αναμνήσεις ενός ατόμου, αλλά και η γνωσιακή διαδικασία της ανάμνησης, περιλαμβάνουν σε ένα μεγάλο ποσοστό τους στοιχεία που έχουν κοινωνική προέλευση, όπως είναι π.χ. η στρατιωτική θητεία ή ο προσκοπισμός, η παρακολούθηση των μαθημάτων στο σχολείο.
Η συλλογική μνήμη λοιπόν είναι το απόσταγμα των ιστορικών γεγονότων μιας κοινωνίας – ομάδας – συλλογικότητας, που διαμορφώνει και διαμορφώνεται από τα άτομα που τη συγκροτούν. Τα γεγονότα θα ακολουθούν την κοινωνία και θα την επηρεάζουν, έμμεσα ή άμεσα, ενώ αυτή με τη σειρά της επηρεάζει τα μέλη της και το ανάστροφο. Για παράδειγμα, οι συνέπειες ενός εμφυλίου πολέμου επηρεάζουν για πολλά χρόνια μετέπειτα μια κοινωνία, καθώς και τον τρόπο σκέψης της, αναπτύσσοντας την κουλτούρα και το ιδιόμορφο του χαρακτήρα της.
ΑΠΟ ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
