Οι ξακουστοί δυνατοί, σκοτεινοί και παγωμένοι χειμώνες της Σκανδιναβίας δεν εμποδίζουν τους κατοίκους των χωρών της να θεωρούνται από τους πιο ευτυχισμένους ανθρώπους στον κόσμο. Τι είναι λοιπόν αυτό που κάνει τις χώρες αυτές, όπως η Δανία, η Σουηδία, η Νορβηγία, η Φινλανδία και η Ισλανδία, να ξεχωρίζουν στον Παγκόσμιο Δείκτη Ευτυχίας; Η απάντηση ίσως κρύβεται στις καθημερινές τους συνήθειες και φιλοσοφίες ευεξίας που προάγουν την ψυχική και σωματική υγεία. Ας τις ανακαλύψουμε και ίσως αισθανθούμε πιο ικανοποιημένοι με τη ζωή μας!
Fika Paus: Το διάλειμμα που φροντίζει την ψυχή
Στη Σουηδία, το fika paus δεν είναι απλά ένα διάλειμμα για καφέ — είναι ένα κοινωνικό τελετουργικό που δίνει χώρο στην ξεκούραση και την ανανέωση. Με καφέ και γλυκό, οι άνθρωποι απολαμβάνουν στιγμές μακριά από τη δουλειά, μιλώντας για οτιδήποτε άλλο εκτός εργασίας.
Πώς βοηθά: Η προτεραιοποίηση των διαλειμμάτων και της κοινωνικοποίησης μειώνει το στρες και βελτιώνει την ισορροπία εργασίας-ζωής.
Friluftsliv: Ζωή και επαφή με τη φύση, κάθε Μέρα
Το νορβηγικό friluftsliv σημαίνει «ζωή σε ανοιχτό αέρα» και αφορά την ενεργή επαφή με τη φύση, είτε με πεζοπορίες στα βουνά, είτε με ήρεμες βόλτες στην παραλία — με βροχή ή με ήλιο.
Πώς βοηθά: Ο χρόνος στη φύση ανανεώνει τη διάθεση, μειώνει το άγχος και αυξάνει την αίσθηση ευημερίας.
Gokotta: Ξύπνα νωρίς και απόλαυσε τη φύση και την ίδια τη ζωή
Η σουηδική παράδοση gokotta αφορά το να ξυπνάς νωρίς το πρωί και να βγαίνεις έξω για να ακούσεις τα πουλιά να τραγουδούν. Είναι μια πρακτική που συνδυάζει το πρωινό ξύπνημα με την ηρεμία της φύσης. Όσο πιο νωρίς ξυπνάμε, τόσο πιο πολύ απολαμβάνουμε την ησυχία που επικρατεί.
Πώς βοηθά: Βοηθά στην αύξηση της παραγωγικότητας και ενισχύει τη συνολική αίσθηση ευεξίας, η οποία ξεκινά με το που ξυπνάμε…άλλωστε η καλή μέρα από το πρώι φαίνεται.
Hygge: Αγκαλιάζοντας τη θαλπωρή και την απλότητα
Το δανέζικο hygge είναι η τέχνη να νιώθεις ζεστασιά και άνεση, ειδικά τις κρύες και σκοτεινές μέρες του χειμώνα. Ανάβοντας κεριά, πίνoντας τσάι και απολαμβάνοντας απλές στιγμές, γιορτάζεις την αυτοφροντίδα και την ηρεμία.
Πώς βοηθά: Εστιάζοντας στη θαλπωρή και την ηρεμία, ενισχύεις τη θετική ψυχική διάθεση και μειώνεις το άγχος
Lagom: Η πανάρχαια τέχνη της ισορροπίας
Ο σουηδικός όρος lagom σημαίνει «όσο πρέπει» και αφορά την ισορροπία σε κάθε πτυχή της ζωής — από τη δουλειά μέχρι τη διατροφή και την ξεκούραση.
Πώς βοηθά: Η εύρεση της σωστής ισορροπίας αποτρέπει την υπερκόπωση και τις αρνητικές συνέπειες στην υγεία.
Η ευτυχία και η ευεξία δεν εξαρτώνται μόνο από το περιβάλλον αλλά κυρίως από τις συνήθειες και τις επιλογές μας. Υιοθετώντας αυτά τα απλά αλλά βαθιά σκανδιναβικά μυστικά, μπορείς να ζήσεις μια πιο γεμάτη, υγιή και ευτυχισμένη ζωή — ακόμη και μέσα στον πιο σκοτεινό χειμώνα.
Όταν ο νεοδιορισμένος διευθύνων σύμβουλος της εφαρμογής παρακολούθησης Life360 περιέγραψε πρόσφατα την εταιρεία ως μέρος αυτού που αποκάλεσε «οικονομία του άγχους», ακούστηκε σαν μια φράση χωρίς σημασία.
Αλλά ήταν επίσης εκπληκτικά ειλικρινής.
Η εφαρμογή, η οποία επιτρέπει στις οικογένειες να παρακολουθούν σε πραγματικό χρόνο την τοποθεσία των παιδιών τους (ή των γονιών τους), βρίσκεται σε ένα στα δέκα τηλέφωνα στις ΗΠΑ, σύμφωνα με ορισμένες αναφορές.
Αυτό που ξεκίνησε ως ένα εξειδικευμένο προϊόν έχει γίνει μέρος της καθημερινής ζωής πολλών νοικοκυριών, όπως υποστηρίζει ο Paul Harrison, διευθυντής του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών στη διοίκηση επιχειρήσεων, σε άρθρο του στο The Conversation.
Η Life360, μαζί με το Snap Map του Snapchat και το Find My Friends της Apple, προωθείται ως ένα εργαλείο για ασφάλεια και ηρεμία.
Ωστόσο, το γεγονός ότι ο διευθύνων σύμβουλός της δεν είχε κανένα πρόβλημα να συνδέσει ρητά την εφαρμογή με το άγχος και την εμπορική εκμετάλλευσή του υπογραμμίζει ένα πολύ μεγαλύτερο πολιτισμικό φαινόμενο: ζούμε όλο και περισσότερο σε έναν κόσμο όπου η ανησυχία, η επαγρύπνηση και ακόμη και η ενοχή μας χρησιμοποιούνται για κέρδος.
Η τεχνολογία μπορεί να εκμεταλλευτεί το άγχος
Από εξελικτική άποψη, το άγχος είναι ως επί το πλείστον θετικό.
Εξελίχθηκε για να μας προετοιμάσει για πιθανές απειλές – πράγματα όπως ένα θρόισμα στο γρασίδι που μας κρατάει ξύπνιους τη νύχτα.
Αυτή η προκαθορισμένη αντίληψη σημαίνει ότι ο εγκέφαλος επεξεργάζεται πολύ πιο εύκολα και γρήγορα τις αρνητικές ή απειλητικές πληροφορίες.
Η δυσκολία είναι ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε σήμερα είναι πολύ διαφορετικός από τη σαβάνα.
Η ίδια επαγρύπνηση που κάποτε μας προστάτευε από τα αρπακτικά ζώα, τώρα μας κάνει να ανανεώνουμε εφαρμογές, να περιηγούμαστε σε ειδησεογραφικά feed και να ελέγχουμε ψηφιακούς χάρτες για να νιώθουμε ασφάλεια.
Αλλά η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη. Μάλιστα, μπορεί να ενισχύσει αυτό το ένστικτο.
Μια εφαρμογή παρακολούθησης όπως το Life360 σας προσφέρει ηρεμία, αλλά μπορεί επίσης να δημιουργήσει νέες ανησυχίες.Εάν η θέση του παιδιού παραμείνει στάσιμη για δέκα λεπτά, μπορεί να νιώσετε την ανάγκη να ελέγξετε, να τηλεφωνίσετε ή να ανησυχήσετε. Η ασφάλεια είναι πραγματική, αλλά το ίδιο ισχύει και για την ανησυχία.Ηψευδαίσθηση ελέγχου που προσφέρουν αυτά τα προϊόντα μας δίνει την αίσθηση ότι η παρακολούθηση μειώνει τον κίνδυνο, ενώ στην πραγματικότητα μπορεί να αυξήσει την εξάρτησή μας από την τεχνολογία.Μάλιστα, ορισμένες έρευνες υποδηλώνουν ότι όσο πιο σκληρά προσπαθούμε να καταστείλουμε το άγχος, τόσο χειρότερο γίνεται.Το άγχος συχνά εκδηλώνεται ως μια αόριστη ανησυχία.
Η ιδιοφυΐα του μάρκετινγκ έγκειται στο να δίνει έμφαση σε αυτή την ανησυχία.
Στόχος μάρκετινγκ: «Η μητέρα με ενοχές»
Η ανατροφή των παιδιών είναι ένας τομέας της ζωής που οι εταιρείες έχουν καταφέρει να εκμεταλλευτούν με προϊόντα που ανακουφίζουν και ενισχύουν ταυτόχρονα αυτούς τους φόβους.
Η έκφραση «ένοχη μητέρα» αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο το μάρκετινγκ εκμεταλλεύεται το χάσμα μεταξύ του πραγματικού εαυτού («δεν μπορώ να είμαι πάντα εκεί για το παιδί μου») και του ιδανικού εαυτού («μια καλή μητέρα πρέπει πάντα να γνωρίζει και να προστατεύει»).
Αυτό το χάσμα δημιουργεί ενοχή, η οποία τελικά δημιουργεί ζήτηση για προϊόντα όπως μόνιτορ μωρών, βιολογικά σνακ και εφαρμογές παρακολούθησης. Και ενώ η ανακούφιση είναι γνήσια, είναι προσωρινή, επειδή η υποκείμενη ασυμφωνία του εαυτού παραμένει.
Oι εταιρείες μπορούν να εκμεταλλευτούν τους φόβους των γονέων.
Αυτό βοηθά να εξηγηθεί γιατί τα γεγονότα σπάνια μας ηρεμούν.
Στατιστικά, τα περισσότερα παιδιά είναι πιο ασφαλή σήμερα από ό,τι σχεδόν οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην ιστορία, με χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας, λιγότερη βία και καλύτερη υγειονομική περίθαλψη.
Ωστόσο, μας ελκύουν τα ακραία και αξιοσημείωτα γεγονότα, μια προκατάληψη που κάνει τις απειλές να ξεχωρίζουν πιο έντονα από τα πιο ήσυχα, πιο συνηθισμένα στοιχεία ασφάλειας.
Γι’ αυτό το λόγο, ο χαρακτηρισμός «οικονομία του άγχους» δεν είναι υπερβολή.
Οι οικονομίες αναδύονται όταν ένας πόρος μπορεί να καλλιεργηθεί, να εξαχθεί, να ανταλλαχθεί και να κλιμακωθεί.
Οι εταιρείες εντοπίζουν νέους παράγοντες που προκαλούν άγχος, δημιουργούν εργαλεία για τη διαχείρισή τους και συντηρούν την ανησυχία που ισχυρίζονται ότι επιλύουν.
Στη συνέχεια, οι αλγόριθμοι εκμεταλλεύονται αυτόν τον φόβο δοκιμάζοντας εκατομμύρια μικροσκοπικές παρεμβάσεις για να προσδιορίσουν ποιες ειδοποιήσεις, προτροπές και ιστορίες επηρεάζουν πιο αποτελεσματικά τα συναισθήματά μας.
Συμφωνώντας με τους όρους και τις προϋποθέσεις, γινόμαστε μέρος ενός ευρύτερου εταιρικού πειράματος καταναλωτικής συμπεριφοράς.
Το πρόβλημα με αυτές τις εφαρμογές δεν είναι ότι είναι εγγενώς κακές. Στην πραγματικότητα, μπορούν και παρέχουν ένα βαθμό άνεσης.
Ωστόσο, το βαθύτερο ζήτημα είναι όταν η εκμετάλλευση του άγχους γίνεται κανονικότητα. Μόλις πιστέψουμε στην αναγκαιότητα της παρακολούθησης, γίνεται δύσκολο να αντισταθούμε.
Οι αγορές δεν νοιάζονται για εμάς όπως οι άνθρωποι.
Όταν ακόμη και ο οικονομικός Τύπος περιγράφει με άνεση την επένδυση σε μια εταιρεία όπως η Life360 ως «κερδοφόρο τρενάκι του λούνα παρκ», αξίζει να σταματήσουμε και να αναρωτηθούμε αν θέλουμε επενδυτικές αγορές και οικονομίες που ανταμείβουν τη μονοπωλιακή εκμετάλλευση του άγχους.
Υπάρχουν τραγούδια που ψιθυρίζουν, που τρυπώνουν αθόρυβα στις γωνιές της μνήμης και υπάρχουν τραγούδια που υψώνονται σαν ύμνοι.
Το «Καημέ», από τον δίσκο «Όρθιοι», στέκει όρθιο σαν προσευχή και σαν δοξολογία στην παράδοση, στην ελληνική παράδοση που κυλάει αδιάκοπα στον χρόνο, που ενώνει τον Απόλλωνα με τον Διγενή Ακρίτα, τον Διόνυσο με τον ανώνυμο αγωνιστή κάθε εποχής.
Αν η παράδοση είναι ρίζα κι εμείς τα κλωνάρια της, ο κορμός της θα είναι πάντοτε τα τραγούδια. Μέσα τους ανασαίνει η γη μας με μελωδίες που γεννιούνται σε πέτρινα χωριά κάτω από έναν γέρικο πλάτανο, ανεβαίνουν σε κορφές που σκεπάζει η ομίχλη, σμίγουν με μοιρολόγια που γίνονται πανηγύρι όταν ξημερώνει, κυλούν σαν ποτάμι ώσπου να συναντήσουν σκοπούς σύγχρονους και ψαλμούς αρχέγονους κι έτσι πλέκουν μία ενιαία φλέβα που πάλλεται μέσα μας.
Σας αφιερώνω αυτό το τραγούδι, όπως το αφιέρωσα χθες σε εκείνους που μου έκαναν την τιμή να ανταμώσουμε στη Διδότου. Λιτά —ένα πιάνο κι η φωνή-
ακουμπήσαμε τη σκέψη και την καρδιά μας πάνω σε αυτή τη μεγάλη, ζωντανή παράδοση, εκεί όπου οι ήχοι γίνονται γέφυρες ανάμεσα στο χθες και το αύριο.
Μεγαλώνουμε και καταλαβαίνουμε πως δεν έχουμε ανάγκη να αρέσουμε σε όλους.
Όσο κι αν κάποτε παλέψαμε να χωρέσουμε παντού, να είμαστε συμπαθείς, αποδεκτοί, «εύκολοι», έρχεται η στιγμή που συνειδητοποιούμε ότι αυτή η μάχη είναι χαμένη από την αρχή.
Και, κυρίως, δεν αξίζει να τη δίνουμε.
Η αποδοχή των πολλών είναι σαν άμμος.
Γλιστράει από τα χέρια σου την ώρα που νομίζεις ότι την κρατάς.
Δεν έχει σταθερότητα, δεν έχει ουσία.
Σήμερα μπορεί να σε θαυμάζουν, αύριο να σε κρίνουν.
Κι αν η αξία σου στηρίζεται στα μάτια των άλλων, τότε θα αλλάζει συνεχώς – και μαζί της θα χάνεσαι κι εσύ.
Μεγαλώνοντας, μαθαίνεις να ξεχωρίζεις τους «λίγους» από τους «πολλούς».
Οι λίγοι είναι εκείνοι που σε ξέρουν στα βάθη σου.
Που σε έχουν δει και στις όμορφες και στις άσχημες εκδοχές σου και παρ’ όλα αυτά, μένουν.
Που δεν χρειάζονται να τους εντυπωσιάσεις για να σε αγαπήσουν.
Στους σημαντικούς σου δεν παίζεις ρόλο – είσαι εσύ.
Με τα λάθη σου, τις ιδιοτροπίες σου, τις πληγές σου.
Κι εκείνοι, όχι μόνο δεν σε κρίνουν γι’ αυτά, αλλά τα αγκαλιάζουν σαν κομμάτια που σε κάνουν μοναδικό.
Όσο περνάει ο καιρός, η ανάγκη να αρέσουμε σε όλους μικραίνει, και στη θέση της μεγαλώνει η ανάγκη να είμαστε αυθεντικοί.
Να μην εξαντλούμαστε στο να ταιριάξουμε σε καλούπια που δεν μας χωράνε.
Να μην χαραμίζουμε χρόνο σε ανθρώπους που θα φύγουν μόλις δεν εξυπηρετούμε τις προσδοκίες τους.
Η αλήθεια είναι απλή: δεν θα αρέσεις σε όλους, και αυτό είναι δώρο.
Γιατί σε γλιτώνει από το να χαθείς στην προσπάθεια να γίνεις κάποιος που δεν είσαι.
Σε αφήνει ελεύθερο να επενδύσεις στους λίγους – στους αληθινούς σου ανθρώπους.
Η ζωή είναι πολύ μικρή για να τη γεμίζεις με γνώμες που δεν μετράνε.
Μάθε να μετράς την αξία σου στα μάτια εκείνων που θα είναι δίπλα σου και στις καλές και στις κακές μέρες.
Στους λίγους που δεν χρειάζονται να τους πείσεις για να μείνουν. Γιατί μεγαλώνοντας, αξία έχει το “όπως είσαι” κι όχι το “όπως θέλουν να είσαι”.
Τα υποκοριστικά και τα παρατσούκλια αποτελούν μέρος της καθημερινότητάς μας με τα αγαπημένα μας πλάσματα, είτε στην πιο απλή μορφή τους (π.χ. με την προσθήκη της κατάληξης -λίνι στο όνομα του χαριτωμένου τετραπόδου μας) είτε στις πιο σύνθετες παραλλαγές τους, που κάνουν ακόμη κι εμάς τους ίδιους να εκπλησσόμαστε με τις λεξιπλαστικές ικανότητες που δεν γνωρίζαμε καν ότι είχαμε.
Παρότι οι περισσότεροι λέμε αυτές τις λέξεις ασυναίσθητα – συνήθως σε εκρήξεις στοργής για το χνουδωτό μας φιλαράκι – η χρήση τους φαίνεται να αντανακλά κάτι βαθύτερο σχετικά με τον τρόπο που το είδος μας δημιουργεί δεσμούς και εκφράζεται μέσα από τη γλώσσα.
Γιατί όμως νιώθουμε την ανάγκη να «βαφτίζουμε» ξανά και ξανά τον σκύλο ή τη γάτα μας; Τι αποκαλύπτουν τα παρατσούκλια που επιλέγουμε; Αντιλαμβάνεται το τετράποδό μας το συναίσθημα πίσω από αυτά ή μήπως… μπερδεύεται από την εκτεταμένη χρήση τους;
Οι ψυχολογικοί μηχανισμοί πίσω από τα παρατσούκλια
Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παρατσούκλια (όταν φυσικά αυτά λέγονται καλοπροαίρετα) αποτελούν έναν ισχυρό τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι εκφράζουν στοργή και ενσυναίσθηση. Η χρήση τους μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως μια μορφή δημιουργικού λεκτικού παιχνιδιού, όπως εξηγεί στο National Geographic η Cynthia Gordon, καθηγήτρια κοινωνιογλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Georgetown. Σύμφωνα με την ειδικό, το παιχνίδι ενισχύει τη σύνδεση μεταξύ των ανθρώπων και η επέκτασή του στα κατοικίδια εκφράζει την επιθυμία μας να τα συμπεριλάβουμε και αυτά στη διασκέδαση.
Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τον τρόπο που απευθυνόμαστε στα ζωάκια μας είναι η εξέλιξη του ρόλου τους μέσα στα χρόνια. Η αυξανόμενη αστικοποίηση στα μέσα του 19ου αιώνα έφερε τους σκύλους μέσα στο σπίτι, ανοίγοντας τον δρόμο για την ανάπτυξη μικρόσωμων φυλών. Με τον ίδιο τρόπο, οι γάτες εξελίχθηκαν από χρήσιμους κυνηγούς τρωκτικών σε χαδιάρικα πλάσματα του σαλονιού. Σήμερα, τα ζώα συντροφιάς θεωρούνται μέλη της οικογένειας περισσότερο από ποτέ και αυτό το «status» αντανακλάται και στα ονόματά τους, που τα τελευταία 30 χρόνια αποκτούν ολοένα και πιο ανθρώπινο χαρακτήρα.
Για την Gordon, η συνήθεια να δίνουμε «παράξενα» ονόματα στους τετράποδους συντρόφους μας μπορεί να αποτελεί προέκταση ενός ευρύτερου φαινομένου που ονομάζεται familect – μια ιδιαίτερη διάλεκτος που αναπτύσσεται μεταξύ των μελών μιας οικογένειας και περιλαμβάνει λέξεις που ακούγονται ακαταλαβίστικες στον έξω κόσμο, αλλά έχουν το δικό τους γλυκό ή αστείο νόημα για όσους τη μοιράζονται.
Όπως είδαμε παραπάνω, τα υποκοριστικά και τα παρατσούκλια των κατοικιδίων μας αντικατοπτρίζουν μια συναισθηματική εγγύτητα, παρόμοια με τον τρόπο που μικραίνουμε τα ονόματα ή επινοούμε τρυφερές λέξεις για τους κοντινούς μας ανθρώπους.
Για πολλούς κηδεμόνες, πηγή έμπνευσης αυτών των λέξεων είναι οι μικρές ιδιαιτερότητες του αγαπημένου τους τετραπόδου, είτε αυτές αφορούν την εμφάνιση είτε τη συμπεριφορά του. Τα μεγάλα αυτάκια ενός σκύλου, ο τρόπος με τον οποίο πέφτει με θεατρικότητα στο πάτωμα ή ζητάει συνεχώς λιχουδιές από τον κηδεμόνα του, είναι αξιαγάπητα χαρακτηριστικά που γίνονται συχνά αφορμή για τη δημιουργία στοργικών «προσφωνήσεων». Με αντίστοιχο τρόπο μπορεί να πυροδοτήσουν τη φαντασία το μοτίβο τριχώματος μιας γάτας, οι γεμάτες χάρη κινήσεις της ή τα επίμονα νιαουρίσματά της όταν θέλει κάτι από εμάς.
Συχνά, στοιχείο-κλειδί για τα παρατσούκλια που επιλέγουμε για τα κατοικίδιά μας είναι η προβολή, δηλαδή η συνήθειά μας να τους αποδίδουμε ανθρώπινες σκέψεις, συναισθήματα και προθέσεις. Μια γάτα, παραδείγματος χάριν, που «κλέβει» την αγαπημένη θέση του κηδεμόνα της στον καναπέ και κατόπιν μοιάζει να τον κοιτάζει… αφ’ υψηλού μπορεί να μετονομαστεί σε «μεγαλειοτάτη». Από την άλλη μεριά, ένας σκύλος που τρέχει πάντα στο παράθυρο όταν ακούει θόρυβο στη γειτονιά μπορεί να χαρακτηριστεί «κουτσομπόλης», αν και τα κίνητρά του είναι πιθανότατα πολύ πιο αθώα απ’ όσο νομίζουμε.
Ένα ακόμη βασικό συστατικό στη δημιουργία αυτών των λέξεων είναι το χιούμορ, ιδίως αυτό που προέρχεται από την παιδική ηλικία. Δεν είναι τυχαίο που πολλά παρατσούκλια έχουν να κάνουν με δυσώδεις σωματικές λειτουργίες των τετραπόδων μας ή κάποιες άκομψες συνήθειές τους. Το χιούμορ αυτό δεν είναι ανώριμο ή προσβλητικό· αντίθετα, αποκαλύπτει μια βαθιά οικειότητα και μας θυμίζει πώς διασκεδάζαμε όταν ήμασταν μικροί με τις «κακές λέξεις» και δενόμασταν μέσα από αυτές.
Τα κρυφά μοτίβα και ο ρόλος της χώρας
Αν και τα παρατσούκλια που χρησιμοποιούμε μοιάζουν προσωπικά και αυθόρμητα, υπάρχουν ενδείξεις ότι υπακούν σε κρυφούς κανόνες. Σύμφωνα με μια μελέτη του 1999, που εστίαζε στην αγγλική γλώσσα και τα αφρικάανς, η δημιουργία τους πηγάζει από την ευχαρίστηση που νιώθουμε όταν επινοούμε λέξεις και πειραματιζόμαστε με ηχητικά μοτίβα, όπως η παρήχηση – επανάληψη ενός φθόγγου σε διαδοχικές συλλαβές ή λέξεις – και η ομοιοκαταληξία.
Επιπλέον, οι συγγραφείς της μελέτης παρατήρησαν ότι πολλά από τα μοτίβα που χρησιμοποιούνται θυμίζουν μωρουδίστικες λέξεις και παιδικά γλωσσικά παιχνίδια, παραπέμποντας σε μια εποχή όπου η γλώσσα χρησιμοποιούνταν κατά κύριο λόγο για τη χαρά που πρόσφερε και όχι για πρακτικούς λόγους.
Εδώ αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι ο τρόπος που απευθυνόμαστε στα κατοικίδιά μας μοιάζει να επηρεάζεται σημαντικά και από την ίδια τη δομή της γλώσσας μας. Στα αγγλικά, τα ονόματα των κατοικίδιων φαίνεται να είναι ιδιαίτερα επιρρεπή σε παραμορφώσεις και παραλλαγές. Άλλες γλώσσες, όπως τα ιταλικά ή τα ελληνικά, διαθέτουν ένα πλούσιο σύστημα υποκοριστικών που εκφράζουν μικρό μέγεθος ή τρυφερότητα. Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι οι Ιταλοί κηδεμόνες κατοικίδιων χρησιμοποιούν υποκοριστικά πολύ συχνότερα συγκριτικά με τους αγγλόφωνους, οι οποίοι χρειάζεται να αναζητήσουν άλλους τρόπους για να εκφράσουν συναισθηματική σύνδεση.
Αντιλαμβάνονται τα κατοικίδιά μας τα πολλά διαφορετικά τους ονόματα;
Τα κατοικίδια δεν καταλαβαίνουν τα υποκοριστικά και τα παρατσούκλια με τον ίδιο τρόπο που τα αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι, ωστόσο μαθαίνουν να συνδέουν συγκεκριμένους ήχους με αποτελέσματα.
Οι σκύλοι είναι ιδιαίτερα καλοί στην αναγνώριση ηχητικών μοτίβων και τόνου. Μπορεί να μην καταλαβαίνουν κυριολεκτικά τι σημαίνει «κουτσουνάκι μου», ωστόσο ξέρουν πότε τους απευθυνόμαστε με στοργή και παιχνιδιάρικη διάθεση. Έρευνες έχουν δείξει ότι ένας μέσος σκύλος μπορεί να μάθει έως και 165 λέξεις – συμπεριλαμβανομένων ονομάτων και χαϊδευτικών – ειδικά αν υπάρχει σταθερή ενίσχυση. Οι γάτες μπορούν επίσης να αναγνωρίζουν το όνομά τους – και ναι, ακόμη και το παρατσούκλι τους – ωστόσο η αντίδρασή τους είναι συχνά πολύ πιο διακριτική.
Ερευνες των τελευταίων δεκαετιών δείχνουν ότι οι σκύλοι κατανοούν την ανθρώπινη επικοινωνία σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι άλλα είδη ζώων.
Η χρήση χαϊδευτικών ονομάτων μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά ενός κατοικίδιου, ειδικά όταν αυτά συνδέονται με συγκεκριμένες ενέργειες και ανταμοιβές. Ένας σκύλος που ακούει τη λέξη «αγαπουλίνι» κάθε φορά που κάθεστε αγκαλιά, θα αρχίσει να τη συνδέει με ηρεμία και τρυφερότητα. Αντίστοιχα, αν ένα παρατσούκλι λέγεται με αυστηρό τόνο λίγο πριν το μπάνιο, το τετράποδό σας μπορεί να αρχίσει να αντιδρά αρνητικά σε αυτό.
Η χρήση υπερβολικά πολλών διαφορετικών χαϊδευτικών ονομάτων πάντως, μπορεί να μπερδέψει ένα κατοικίδιο, ιδιαίτερα όταν αλλάζουν ο τόνος ή το πλαίσιο. Το κλειδί και σε αυτήν την περίπτωση είναι η συνέπεια: όταν ένα παρατσούκλι συνδυάζεται σταθερά με συγκεκριμένο τόνο και αποτέλεσμα, το χνουδωτό σας φιλαράκι μαθαίνει γρήγορα τι να περιμένει.
Με πληροφορίες από National Geographic, Petplace.com
Με τη λέξη «mokita», οι κάτοικοι των νησιών Τρόμπριαντ — σήμερα γνωστά και ως Kiriwina — στην Παπούα Νέα Γουινέα, αναγνωρίζουν τις κοινές καταπιεσμένες αλήθειες στη ζωή μας, αντικατοπτρίζοντας κάτι βαθιά ανθρώπινο: την τάση μας να αποφεύγουμε τη δυσφορία, να διατηρούμε την αρμονία και να προστατεύουμε τον εαυτό μας και τους άλλους από τις συνέπειες της ειλικρίνειας.
Στη Δυτική ψυχολογία, αυτό το φαινόμενο συχνά περιγράφεται ως «ευγενικές ψευδαισθήσεις» — άρρητες συμφωνίες να διατηρείται μια κοινωνικά αποδεκτή εκδοχή της πραγματικότητας, ακόμα κι αν αντιφάσκει με αυτό που όλοι ξέρουν ότι ισχύει. Αυτές οι… σιωπηλές κατανοήσεις σπάνια είναι κακόβουλες. Δεν παύουν, ωστόσο, να ενέχουν κινδύνους.
Συναντάμε «mokita» καθημερινά:
Ένας φίλος που πίνει όλο και περισσότερο και εμείς επιλέγουμε να μη θίξουμε το θέμα
Ένας γονιός που έχει μεγαλώσει και ίσως δεν είναι πλέον ασφαλής στο τιμόνι αλλά αποφεύγουμε να του το πούμε
Ένας συνάδελφος που δεν ανταποκρίνεται πια στις απαιτήσεις του ρόλου του και δεν το συζητάμε ποτέ
Ένας σύντροφος με νέο… ύποπτο χόμπι που κάνουμε ότι δεν βλέπουμε
Έρευνες στην κοινωνική ψυχολογία δείχνουν πως συχνά καταπιέζουμε δύσκολες συζητήσεις για να διατηρήσουμε την αρμονία στις σχέσεις μας. Η αποφυγή ίσως διατηρεί την ειρήνη βραχυπρόθεσμα, αλλά μακροπρόθεσμα μπορεί να ροκανίσει την εμπιστοσύνη, την αυθεντικότητα και την ψυχική υγεία.
Υπάρχει μια ακόμα πιο ύπουλη μορφή «mokita»: αυτή που κρύβουμε από τον εαυτό μας.
Οι ψυχολόγοι μελετούν εδώ και χρόνια τους μηχανισμούς με τους οποίους αποφεύγουμε να δούμε τις δικές μας αλήθειες. Η αυταπάτη — η ικανότητά μας να πιστεύουμε επιλεκτικά πράγματα που μας βολεύουν συναισθηματικά αντί για αυτά που είναι αντικειμενικά αληθινά — λειτουργεί σαν ένα είδος ψυχολογικής πανοπλίας.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η αυταπάτη μπορεί να εξελίχθηκε ως μηχανισμός επιβίωσης, ώστε να μπορούμε ν λειτουργούμε παρά το υπαρξιακό άγχος ή τον συναισθηματικό πόνο
Αυτό το εσωτερικό ψέμα μπορεί εκφράζεται ως εξής:
«Η δουλειά μου δεν είναι και τόσο κακή» (παρόλο που μας εξουθενώνει)
«Θα ασχοληθώ με την υγεία μου αργότερα» (ενώ τα συμπτώματα αυξάνονται)
«Όλοι ψωνίζουν υπερβολικά» (ενώ ο λογαριασμός της πιστωτικής μας φουσκώνει)
Η θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας εξηγεί πώς ασυνείδητα προσπαθούμε να γεφυρώσουμε το χάσμα ανάμεσα στις αξίες μας και τις πράξεις μας. Αντί να αλλάξουμε συμπεριφορά, αλλάζουμε τις πεποιθήσεις μας ώστε να συμβαδίζουν με τη συμπεριφορά — συχνά μέσω δικαιολογιών, υποτίμησης ή πλήρους άρνησης της πραγματικότητας.
Η αυταπάτη λειτουργεί, όπως αναφέρθηκε, ως συναισθηματική προστασία. Μας βοηθά να αποφύγουμε το άβολο συναίσθημα της ευαλωτότητας, το φόβο της αποτυχίας ή τον υπαρξιακό τρόμο που μπορεί να προκύψει από την αναγνώριση, για παράδειγμα, ότι τα καλύτερα μας χρόνια ίσως πέρασαν ή ότι οι στρατηγικές αντιμετώπισης που έχουμε δεν λειτουργούν πια.
Ψυχολόγοι εξηγούν πως η άρνηση μάς βοηθά να διατηρούμε την αυτοεκτίμησή μας και να ρυθμίζουμε τη συναισθηματική ένταση. Όμως αυτό έχει κόστος: μειωμένη ευημερία, αίσθηση πως ζούμε μια ανειλικρινή ζωή και το συναισθηματικό βάρος που προκαλεί η έλλειψη αυθεντικότητας.
Αν δεν είσαι σίγουρος/η αν «κουβαλάς» κάποιο «mokita» (είτε εσωτερικά είτε στις σχέσεις σου), παρατήρησε τα εξής:
Εκείνο το διακριτικό σφίξιμο στο στομάχι ή μια ξαφνική ενόχληση
Την παρόρμηση να αλλάξεις θέμα ή να… γλυκάνεις την αλήθεια
Τον εσωτερικό μονόλογο του στυλ “δεν είναι και τόσο άσχημα”
Αυτές οι στιγμές είναι σαν ψυχολογικά καμπανάκια, που σε ειδοποιούν πως υπάρχει μια ευκαιρία για πιο ειλικρινή επαφή με τον εαυτό σου
Ακολουθούν μερικά βήματα που στηρίζονται σε έρευνες για ψυχολογική ευελιξία και αποδοχή:
Παρατήρησε την ενόχληση χωρίς κριτική
Γίνε περίεργος/η και ρώτα τον εαυτό σου: «Τι μπορεί να αποφεύγω;»
Ονόμασε τον φόβο πίσω από το ψέμα: π.χ. απόρριψη, αβεβαιότητα, ανεπάρκεια κ.ά.
Ζήτα υποστήριξη αν χρειάζεται: ένας θεραπευτής ή ένας αξιόπιστος φίλος μπορεί να σε βοηθήσει να εξετάσεις την αλήθεια χωρίς ντροπή.
Ο στόχος δεν είναι η ειλικρίνεια με κάθε κόστος, αλλά η δημιουργία χώρου για την πραγματικότητα. Ύστερα, ακολουθεί η επιλογή του πώς θα ανταποκριθείς από θέση διαύγειας, όχι αποφυγής.
Όταν αντιμετωπίζουμε τα «mokita» μας, δίνουμε στον εαυτό μας την ευκαιρία να αναπτυχθεί. Σταματάμε να επιλέγουμε μια ηρεμία βασισμένη σε ψευδαισθήσεις και δημιουργούμε χώρο για πιο υγιείς επιλογές, βαθύτερες σχέσεις και τελικά, μια πιο αρμονική ζωή.
Είτε λοιπόν αφορά το να κλείσεις επιτέλους εκείνο το ραντεβού με τον γιατρό, είτε το να κάνεις εκείνη τη δύσκολη συζήτηση με τον/την σύντροφό σου ή το να παραδεχτείς ότι είσαι έτοιμος/η για αλλαγή (έστω κι αν σε τρομάζει), να θυμάσαι πως η αλήθεια, αν και άβολη, είναι απελευθερωτική
Η La lectora – η αναγνώστρια των πούρων – φτάνει ακριβώς στις 11:00 π.μ. για να διαβάσει στη δεύτερη βάρδια της ημέρας ένα απόσπασμα από ένα από τα τραγούδια του Eliseo Grenet: «Θα είσαι, όπως ο πράσινος καπνός στη θάλασσα, ένας ύπνος ζωής στην καυτή και αγαπημένη Γη του Θεού»
Διαβάζει δυνατά από ένα μικρό αναλόγιο, που φυλάσσεται πίσω από ένα γλυπτό του Τσε Γκεβάρα και το προσεκτικό βλέμμα των εργατών, οι οποίοι αναζητούν τις εκφράσεις της ενώ το πρόσωπό της κοιτάζει προς το πάτωμα. Στο εργοστάσιο καπνού Partagás στην καρδια της Αβάνας, τα πιο περιζήτητα πούρα του κόσμου περνούν από τον τελευταίο χειροποίητο έλεγχο πριν εξαχθούν στην Ευρώπη ή την Κίνα.
Εδώ, υγραίνονται, τυλίγονται, ωριμάζουν και εμποτίζονται με τη φωνή της Torres που διαβάζει τα ποιήματα του José Martí ή τη λογοτεχνία του Gabriel García Márquez. «Όταν ανοίγεις ένα κουτί πούρα», λέει, «μυρίζεις το φυτό του καπνού και ακούς τις φωνές μας».
Πριν από πέντε χρόνια, εγκατέλειψε το επάγγελμα του ωρολογοποιού για να γίνει «αναγνώστρια πούρων» σε ένα από τα πιο παραδοσιακά εργοστάσια της χώρας. Όταν ξεκίνησε η πανδημία η Torres – σήμερα 58 ετών, «η νεότερη αναγνώστρια πούρων από όλους» – έμαθε για μια κενή θέση και ξεκίνησε τη διαδικασία επιλογής 21 ημερών.
Η επιλογή των ειδήσεων και των μυθιστορημάτων που διαβάζονται
στα 50 εργοστάσια πούρων της χώρας φιλτράρεται από μια επιτροπή ανάγνωσης, ένας θεσμός που ισχύει από τον 19ο αιώνα / Public Domain.
Επί τρεις εβδομάδες, διάβαζε μαζί με του άλλους υποψήφιους για τη θέση κατά τη διάρκεια των τριών καθημερινών βαρδιών, ώστε οι στρίφτες πούρων να μπορούν να επιλέξουν ποιανού τη φωνή ήθελαν να τους συνοδεύει κατά τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας τους.
Όταν ήρθε η ώρα να ψηφίσουν για την Torres, το κλακ-κλακ των chavetas – των ατσάλινων λεπίδων που χρησιμοποιούνται για να κόβουν κάθε φύλλο καπνού – ακούστηκε σε όλη τη στοά. Ωστόσο, η ίδια παραδέχεται ότι είχε μια μικρή βοήθεια…
«Όταν έφτασα», θυμάται, «δεν γνώριζα κανέναν. Ανταγωνιζόμουν έναν τουριστικό ξεναγό και έναν από τους εργάτες του εργοστασίου… και δεν είχα μιλήσει καν σε μικρόφωνο καραόκε. Αλλά έκλεψα: κάθε φορά που τελείωνε ένα επεισόδιο, έπαιζα ένα τραγούδι του Polo Montañez (ενός από τους μεγαλύτερους τραγουδοποιούς της χώρας). Με αυτόν τον τρόπο τους έπεισα», γελάει.
Μια Παρασκευή στις αρχές Ιουλίου – αφού συνεχάρη την ομάδα για την εκπλήρωση της παραγωγικής ποσόστωσής της – εκμεταλλεύτηκε την αρχή του μήνα για να αναδείξει τον ρόλο των στριφτών πούρων. «Η ιστορία των εργατών πούρων είναι μακρά και πολύπλοκη, αν αναλογιστεί κανείς ότι ο καπνός και η ζάχαρη αποτελούν το πλαίσιο πάνω στο οποίο δομείται η κουβανική μας εθνικότητα» αφηγείται διαβάζοντας από τις προσεκτικά χειρόγραφες σημειώσεις της.
«Η κουβανική καπνοβιομηχανία εξάγει 70 έως 80 εκατομμύρια πούρα ετησίως» συνεχίζει και μετά περνάει στον σουρεαλισμό: «Ποιος ήρθε πρώτος: οι Ρωμαίοι ή οι Αιγύπτιοι; Ποιες φαρμακευτικές ιδιότητες έχει ο βασιλικός; Από πού έρχεται ο τυφώνας και ποιες επαρχίες της Κούβας θα επηρεάσει; Ποια είναι τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης; Τα ερωτήματα που θέτει σήμερα ο καθένας στο ChatGPT εξακολουθούν να τίθενται στους αναγνώστες των πούρων από τους στρίφτες πούρων, ο τομέας των οποίων απαρτίζεται κυρίως από γυναίκες.
«Ρωτούν πολλά για το σεξ», γελάει διασκεδάζοντας η Torres. «Πρέπει να μαθαίνω κάτι καινούργιο κάθε μέρα. Μερικές φορές τους λέω ότι δεν ξέρω τίποτα για αυτό που ρώτησαν, αλλά θα τους πω αύριο».
Η επιλογή των ειδήσεων και των μυθιστορημάτων που διαβάζονται δυνατά στα 50 εργοστάσια πούρων της χώρας φιλτράρεται από μια επιτροπή ανάγνωσης, ένας θεσμός που ισχύει από τον 19ο αιώνα.
Το ιστορικό επάγγελμα ξεκίνησε στις 21 Δεκεμβρίου 1865, στο ίδιο εργοστάσιο όπου σήμερα διαβάζει η Torres. Αυτό ανακοινώθηκε από μια παρωχημένη πλέον εφημερίδα, την La Aurora, όταν αφηγήθηκε πώς περισσότεροι από 300 εργάτες άκουσαν με προσοχή το πρώτο κομμάτι που τους διάβασαν – Las luchas sociales, «οι κοινωνικοί αγώνες» – το οποίο ήταν απόσπασμα από την εφημερίδα.
Αυτό το επάγγελμα, το οποίο προέκυψε από την αυτοθυσία των στριφτών πούρων, κουρασμένων από τις μακρές, μονότονες ημέρες, εξελίχθηκε με τα χρόνια σε κάτι που περιλάμβανε κάτι περισσότερο από το απλό διάβασμα για να ζωντανέψει η δουλειά: έγιναν οι παιδαγωγοί της γειτονιάς.
«Ο κόσμος στεκόταν στα παράθυρα των εργοστασίων πούρων για να ενημερωθεί για τις ειδήσεις. Έφτασε στο σημείο να ψηφίζουν ακόμη και οι κάτοικοι της περιοχής για την επιλογή των επόμενων μυθιστορημάτων» εξηγεί η ιστορικός Zoe Nocedo.
Η ίδια λέει ότι είναι αδύνατο να διαχωρίσει κανείς την ιστορία του καπνού από την ιστορία της Κούβας. «Γιατί οι κατασκευαστές πούρων υποστήριξαν τον ηγέτη της ανεξαρτησίας Χοσέ Μαρτί; Γιατί κράτησαν το λάβαρο όλων των πολιτιστικών αγώνων; Επειδή, εκτός από το ότι γνωρίζουν ότι παράγουν το πιο διάσημο προϊόν της Κούβας, έχουν καλλιεργήσει την ανάγνωση μέσα στο εργοστάσιο πούρων. Η λειτουργία τους είναι, και συνεχίζει να είναι, να καλλιεργούν και να αιχμαλωτίζουν» εξηγεί. «Χωρίς ανάγνωση, δεν υπάρχει πούρο».
Οι Κουβανοί καπνοπαραγωγοί – κυρίως εκείνοι που μετανάστευσαν στην Τάμπα και το Κι Γουέστ στα τέλη του 19ου αιώνα – υποστήριξαν ενεργά τον Χοσέ Μαρτί και το σχέδιο ανεξαρτησίας του.
Οι μηνιαίες δωρεές τους, οι λαχειοφόροι αγορές και οι πολιτιστικές τους δραστηριότητες παρείχαν το οικονομικό υπόβαθρο για τη δημιουργία του Κουβανικού Επαναστατικού Κόμματος (PRC), που ιδρύθηκε από τον Μαρτί το 1892.
Η Nocedo, η οποία διευθύνει το Μουσείο Καπνού εδώ και δύο δεκαετίες, εξηγεί ότι ο μακρόχρονος τομέας του καπνού ήταν πάντα καλλιεργημένος και πολιτικοποιημένος. Τα chavetas – τα οποία έκαναν κλικ-κλικ για να εκλεγεί η Torres ως εκλεκτή αναγνώστρια – έγιναν σύμβολο αντίστασης πριν από δύο αιώνες, όταν ξεκίνησαν οι απεργίες για μισθολογικές και εργασιακές βελτιώσεις.
Στο εργοστάσιο καπνού La Corona, όλοι οι ανεμιστήρες είναι ανοιχτοί. Με ταχύτητα και μεγάλη ακρίβεια, 100 εργάτες τυλίγουν πούρα Cohiba. Το καθένα πωλείται για πάνω από 70 δολάρια στο εξωτερικό.
Κάποιοι από τους εργάτες σηκώνονται για να γεμίσουν τα μπουκάλια τους με νερό στο σιντριβάνι, το οποίο βρίσκεται κάτω από ένα πορτρέτο του Φιντέλ Κάστρο που καπνίζει (το αγαπημένο του ήταν το Cohiba Corona Especial).
Μπροστά από την εικόνα του κομμουνιστή ηγέτη, μία από τις γυναίκες στρίφτες κοιτάζει την οθόνη του κινητού της τηλεφώνου, παρακολουθώντας ένα επεισόδιο της δημοφιλούς ισπανόφωνης τηλεοπτικής εκπομπής Caso Cerrado που παρουσιάζει η Κουβανοαμερικανίδα δικηγόρος Dr Ana María Polo.
Ο Carmelo Ramírez, που κάθεται σιωπηλός, κοιτάζει ελάχιστα τα πούρα του ενώ τα στρίβει. Μερικές φορές, εργάζεται με ένα πούρο ανάμεσα στα χείλη του. Φτιάχνει πούρα Mareva εδώ και 15 χρόνια, στρίβοντας 135 κάθε μέρα.
Όταν η Odalys Lara Reyes – αναγνώστρια από το 1996 – διαβάζει το μυθιστόρημα γύρω στις 2:00 μ.μ., ο Ramírez έχει ήδη τελειώσει πάνω από τα δύο τρίτα. «Είναι σαν ένας ιδιαίτερος δάσκαλος. Κάποια είναι τέλεια για σένα, κάποια άλλα δεν είναι. Εκείνη είναι εξαιρετική» επιβεβαιώνει.
Σε αυτό το εργοστάσιο, οι γεννήτριες έχουν καταφέρει να αντισταθμίσουν κάποιες από τις επιπτώσεις των διακοπών ρεύματος που μαστίζουν την Κούβα, αφήνοντας ολόκληρες περιοχές χωρίς ρεύμα για έως και είκοσι ώρες την ημέρα.
Η τυπική λύση, σε αυτό και σε άλλα εργοστάσια, ήταν η αναβολή των προγραμμάτων παραγωγής μέχρι να επανέλθει το ρεύμα. Στο εργοστάσιο Partagás, εξηγεί η Torres, η ίδια πηγαίνει από δωμάτιο σε δωμάτιο διαβάζοντας. «Αυτή η παράδοση δεν μπορεί να χαθεί, γιατί είναι η ιστορία μας» καταλήγει.
Παρόλο που υπάρχουν έγγραφα που δείχνουν ότι το εμπόριο της ανάγνωσης στους στρίφτες πούρων ξεκίνησε από την Κούβα, η πρακτική αυτή εξήχθη σε άλλες χώρες, όπως η Νικαράγουα, το Πουέρτο Ρίκο και η Δομινικανή Δημοκρατία. Η ΛΔ ήταν η τελευταία χώρα στην οποία εξαφανίστηκε, το 1931.
Ωστόσο, στην Κούβα, η τέχνη έχει παραμείνει παρά την εμφάνιση του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης και των κινητών τηλεφώνων… και παρά τις διακοπές που βγάζουν εκτός λειτουργίας τα φώτα και τα ηχητικά συστήματα. Η Nocedo επιμένει ότι «οι εργάτες δεν θέλησαν να αφήσουν την τέχνη να πεθάνει. Παρά τα σκαμπανεβάσματα και τις δυσκολίες της».
Για την Torres, ο λόγος είναι απλός: «Το ραδιόφωνο δεν πρόκειται να απαντήσει στις ερωτήσεις σας σχετικά με την εργασία του παιδιού σας, ούτε να γιορτάσει τα γενέθλιά σας, ούτε να προσφέρει συλλυπητήρια όταν πεθαίνει ένα αγαπημένο σας πρόσωπο». Για τους στρίφτες πούρων – εκτός από «μια εγκυκλοπαίδεια με πόδια» – ο αναγνώστης είναι κεντρικό κομμάτι της ομάδας.
Η Lara ασχολείται με το επάγγελμα αυτό εδώ και τρεις δεκαετίες. Είναι η γηραιότερη αναγνώστρια στη χώρα. Έχει ανακοινώσει πολλά γενέθλια, έχει υπενθυμίσει στους ακροατές τις επερχόμενες αναμνηστικές ενέσεις του Covid-19, έχει δώσει τα τελευταία νέα για ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα στο Cárdenas και έχει καταγράψει τα νέα δρομολόγια των λεωφορείων.
Και παρόλο που απέχει περίπου έξι μήνες από τη συνταξιοδότησή της, διστάζει να παραδώσει τα ηνία. «Πρόκειται για μια μεγάλη οικογένεια», εξηγεί, στις αίθουσες του εργοστασίου. Ζητάει από όλους «ένα φιλί». «Τι θα κάνω στο σπίτι, όταν θα είμαι ακόμα σε πολύ καλή κατάσταση και θα μπορώ να συνεχίσω να σας διαβάζω;» ρωτάει.
«Η ανάγνωση σε ένα εργοστάσιο έχει να κάνει με το μοίρασμα. Θα συνηγορούσα πάντα υπέρ της διατήρησης αυτού του επαγγέλματος, γιατί με την καθημερινή φασαρία, με τις ανάγκες της καθημερινότητας, ξεχνάμε να μαθαίνουμε και να ανακαλύπτουμε. Το διάβασμα κάνει τα πάντα λίγο πιο ανάλαφρα» αναστενάζει.
Που πας Γιασεμή μου; Για νερό γιαγιά απαντούσε η Γιασεμή κι άρπαζε την στάμνα και εξαφανιζότανε. Δεν προλάβαινε η γιαγιά να της πει πότε τελείωσε το νερό αφού το πρωί ξαναπήγες μα η Γιασεμή είχε ήδη σκαπετήσει.
Δεκατεσσάρων ήταν η Γιασεμή της και έμοιαζε στην μάνα της! Όμορφη και νοικοκυροκόριτσο. Που την έχανες που την έβρισκες όλο με την στάμνα ριγμένη στον ώμο με τα μαλλιά λυτά να ανεμίζουνε ολόξανθα σαν ώριμα στάχυα σιταριού και να χάνεται πότε για νερό, πότε να μαζέψει χόρτα που αρέσανε στη γιαγιά της, πότε να κόψει ξύλα να κάνει θυμωνιές για τον χειμώνα.
Άξια σαν την μάνα της ήταν και άτυχη.
Η μάνα της χάθηκε στην γέννα της Γιασεμής κι ο πατέρας της την εγκατέλειψε στα πεθερικά του. Έχασε τον άντρα της η Θανάσω και μείναν οι δυο τους.
Μόνο που αυτή δεν μπορούσε να περπατήσει. Ένα πόδι είχε κι αυτό σακατεμένο. Πάνε χρόνια που το έχασε το άλλο της πόδι από μια μόλυνση. Έρανο κάνανε στο χωριό και όχι μόνο και στα γύρω χωριά πήγανε να μαζευτούνε τα χρήματα να μεταφερθεί σε νοσοκομείο να της το κόψουν.
Ήταν την χρονιά που πέθανε ο άντρας της. Τότε το έπαθε το κακό. Με την μοίρα της τα είχε βάλει εκείνη την ημέρα. Με την μοίρα της και έσκουζε μήπως και την λυπηθεί.
Της έλεγε για την μάνα της Γιασεμής που της την πήρε. Για τον πατέρα της που την άφησε μια σταλιά παιδάκι. Στη χούφτα της χώραγε όταν την παράτησε και έφυγε και δεν τον είδαν ποτέ.
Ζούσε; Πέθανε; Κανείς δεν ήξερε να της πει.
Της έλεγε και για τον άντρα της που δεν τον άφησε να ζήσει να έχουν κι αυτές ένα στήριγμα αντρικό. Ας τον άφηνες της έλεγε της μοίρας της λίγα χρόνια ακόμα να μεγαλώσουν την Γιασεμή κι ας τον έπαιρνες μετά. Είχαν γεμίσει τα μάτια της δάκρυα κι αντί η καψερή να σκάψει το χώμα να φυτέψει το μποστάνι της, χτύπησε το δάχτυλο και κόπηκε σαν πράσο.
Σαν το πράσο κόπηκε λες κι ήταν ψεύτικο. Ήταν που έσκουζε να την λυπηθεί η μοίρα. Να πεις πως το έκανε και ψέματα;
Από την ψυχή τα έβγαζε τα δάκρυα μα η μοίρα φαίνεται δεν τα είδε. Στραβώθηκε γιατί αν τα έβλεπε δεν θα ήταν σκληρή μαζί της. Και καλά εγώ της είπε. Το ορφανό δεν το λυπάσαι;
Και πιάνει το τσαπί και πάει το δάχτυλο.
Κι η καημένη η Θανάσω αντί να τουλουπώσει το κομμένο πόδι άρχισε η δόλια να μουτζώνει και να φωνάζει προς τα που είσαι να σου δώσω κι άλλες μπας και ξεστραβωθείς.
Η ζημιά είχε γίνει. Το δάχτυλο χάθηκε μέσα στο μποστάνι η πληγή γέμισε αίματα και χώμα και τώρα κάθε λίγο φωνάζει που είσαι Γιασεμάκι μου; Εδώ γιαγιά. Που πας Γιασεμή μου για νερό γιαγιά.
Στα δεκατέσσερα ήταν. Πριν από ένα χρόνο ήταν που πήγε κι έπεσε στην αγκαλιά της γιαγιάς της και έκλαιγε το πουλάκι της κι έκλαιγε και δεν ήξερε πως να της πει εκείνο που είδε στα ποδαράκια της. Κι όταν σταμάτησε πια να κλαίει κατάλαβε η Θανάσω πως της είχαν έρθει τα ρούχα της.
Της σκούπισε τα δάκρυα, της χτένισε τα στάχυα της, την φίλησε στα μαγουλάκια της και της είπε πως αυτό θα το βλέπει κάθε μήνα και πως εκείνη θα της έχει έτοιμα πανάκια από παλιές πετσέτες ραμμένα στο εσώρουχο να τα συχναλλάζει ώσπου να της περνάει. Τέσσερις μέρες Γιασεμάκι μου και θα περνάει της είπε και μην κλαις παιδί μου. Όλες οι γυναίκες το έχουμε αυτό. Έτσι μας έφτιαξε ο θεός.
Μα ξέχασε να της πει η Θανάσω πως όταν το έχεις αυτό τότε μπορείς να κάνεις και παιδί και πως δεν πρέπει να σε φιλήσει κανένας άντρας αν δεν είναι ο άντρας σου. Το ξέχασε η δόλια. Το ξέχασε. Που πας Γιασεμή μου; Πάω να σου μαζέψω χόρτα που σου αρέσουν γιαγιά. Μην αργήσεις νισιάνι μου.
Όχι γιαγιά μου κι όλο αργούσε το Γιασεμάκι της κι όλο ξεπόρτιζε τάχα μου για δουλειές. Και ψέματα δεν έλεγε για τις δουλειές γιατί και ξύλα έφερνε και την στάμνα γεμάτη την έφερνε.
Μα να…αργούσε λίγο παραπάνω. Κάποια βράδια η Θανάσω άκουγε σαν κάποιος να πετούσε λιθαράκια στο παραθύρι κι η Γιασεμή έκανε πως δεν τα άκουγε.
Σαν της έλεγε άντε νισιάνι μου να δεις τι είναι, έβγαινε έξω το Γιασεμάκι της κι ερχόταν αφού είχε περάσει κάμποση ώρα. Τι ήταν Γιασεμή μου κι άργησες; Τίποτα γιαγιά μου. Πήγα μέχρι την καλύβα με τα ζώα να δω πως είναι. Κλείδωνε την πόρτα και ξάπλωνε να κοιμηθεί αφού ταχτοποιούσε την γιαγιά της κι αφού την αγκάλιαζε λέγοντάς της καληνύχτα.
Το ξέχασε η δόλια να της το πει. Το ξέχασε. Έβλεπε το Γιασεμάκι της να κάνει κάνει εμετό. Αρρώστησες παιδί μου πέρα δόθε όλη μέρα να κουβαλάς νερό να κόβεις ξύλα. Μα φτάνουν πια.
Τρεις θυμωνιές έκανες. Θα τον βγάλουμε τον χειμώνα. Ένα διάστημα δεν έτρωγε και κείνη η καψερή,τι έχεις παιδί μου; Γιατί είσαι ανόρεχτη; Κι άμα την έβλεπε να τρώει η χαρά της ήταν μεγάλη.
Δόξα τον θεό έλεγε της ήρθε η όρεξη ξανά. Είχε τόση όρεξη το Γιασεμάκι της που πάχυνε κιόλας κι η Θανάσω της έλεγε στενέψανε τα φουστάνια σου μα σου πάει το πάχος νισιάνι μου.
Πως το ξέχασε να της το πει. Πως το’ κανε ετούτο η δόλια.
Ένα βράδυ που καθότανε και είχε γείρει το κεφαλάκι της στα γόνατα της γιαγιάς της, ποια γόνατα; Ένα είχε…Της είπε.
Γιασεμή μου δεν έχεις τρεις τέσσερις μήνες να μου φέρεις να σου ράψω τα πετσετάκια. Τα ράβω μόνη μου γιαγιά της είπε. Να πας αυριο να σου πάρει μέτρα η μοδίστρα να ράψεις δυο φουστάνια μεγαλύτερα της είπε η γιαγιά της. Μεγάλωσες παιδί μου και δεν χωράς. Κοντύνανε και στενέψανε.
Σαν ξημέρωσε της είπε ξανά η Θανάσω άμε νισιάνι μου πετάξου μέχρι την μοδίστρα να σου ράψει δυο φουστάνια και πες της πως θα την πληρώσω μόλις πάρω εκείνα τα λεφτά της αναπηρίας.
Που πας Γιασεμάκι μου; Πάω στην μοδίστρα γιαγιά. Μα το πρωί δεν πήγες; Ναι και μου είπε να ξαναπάω και δεν θα αργήσω γιαγιά μου. Δεν πρόλαβε να φύγει και χτύπησε η πόρτα της. Ελάτε είπε ανοιχτά είναι. Η μοδίστρα ήταν κι η Θανάσω της είπε πως τώρα έφυγε η εγγονή της και ήρθε να σε βρει. Θανάσω, δεν ήρθα για καλό της είπε. Δεν ήρθες για καλό μα δεν έχω και κάτι κακό να πάθω. Όλα τα έπαθα. Τι άλλο θα με βρει; Θανάσω το Γιασεμάκι σου δεν πάχυνε μόνο αλλά είναι χαλασμένο και εγκυος της είπε η μοδίστρα μόνο ήρθα να σου το πω γιατί και κείνο το κακόμοιρο δεν ξέρει τι έχει στην κοιλιά του και τι του γίνεται. Αυτά της είπε η μοδίστρα και φεύγοντας γύρισε και της λέει πως είναι αργά για άλλα πράγματα…γιατί την ώρα που της έπαιρνα τα μέτρα σάλευε μες την κοιλιά της.
Κι έβγαλε μια φωνή η Θανάσω που σείστηκε το σπίτι της όπως σείστηκαν και τα σπλάχνα της. Το Γιασεμάκι της; Που πας Γιασεμή μου; Για νερό γιαγιά. Τι να της πει; Πάω να με μυρίσουν;
Που ήσουν Γιασεμή μου; Στα ζώα γιαγιά. Τι να της πει; Πήγα και με έκοψαν; Τραβούσε τα μαλλιά της και χτύπαγε τα στήθια της και φώναζε την κόρη της και φώναζε τον άντρα της και έβριζε τον πατέρα που την παράτησε κι αφού δεν είχε πια δύναμη να πει και να φωνάξει έκανε να σηκωθεί από το κρεβάτι μα δεν τα κατάφερε δεν είχε δυνάμεις πια. Μόνο άνοιξε τις παλάμες της και είπε που είσαι μοίρα μου να σε μουντζώσω.
Κι αφού την μούντζωσε προς όλες τις μεριές κράτησε και για τον εαυτό της μούντζες λέγοντας η καψερή και ήταν τα τελευταία της λόγια, πως το ξέχασα εγώ αυτό να της το πω. Πως ξέχασα να της πω να μην δώσει το φιλί της σε κανέναν αν δεν είναι ο άντρας της και έγειρε στο κρεβάτι με τις μούντζες ανοιχτές.
Δεν έμαθε ποτέ πως το Γιασεμάκι της δεν έδωσε το φιλί του μα της το πήραν με το ζόρι.
Δεν έμαθε ποτέ πως το Γιασεμάκι της το μύρισε και το έκοψε ο πρωτοξάδερφος του άντρα της.
Δεν έμαθε ποτέ η καψερή η Θανάσω πως της έλεγε αν το πεις πουθενά η γιαγιά σου θα πάθει μεγάλο κακό.
Δεν έμαθε ποτέ πως έφερε στον κόσμο με κίνδυνο να χάσει την ζωή της ένα κοριτσάκι με ξανθά μαλλάκια σαν τα στάχυα ώριμου σιταριού και πως το φώναζε Θανάσω.
Έπεσε πάνω στην νεκρή το Γιασεμάκι. Έκλαιγε και την χάιδευε και της έλεγε γιαγιά μου με το ζόρι μου το πήραν το φιλί.
Γιαγιά μου δεν το έδωσα με την θέλησή μου και προσπαθούσε το κακόμοιρο να της κλείσει τις μούντζες. Που πας Γιασεμάκι μου;
Για νερό γιαγιά μου.
Πέρασαν τα χρόνια κι η μικρή Θανάσω ήταν ίδια η μάνα της! Στα δεκατέσσερα και κείνη άξια και όμορφη! Που πας Θανάσω μου;
Πάω να φέρω νερό μάνα. Να πας νισιάνι μου!
Που πας Θανάσω; Στα ζώα μάνα. Μόνο που το Γιασεμάκι δεν ξέχασε να της πει, πως το φιλί το δίνουμε μόνο στον άντρα μας και σε κανέναν άλλο. Κι αν κάποιος θελήσει να μας το πάρει με το ζόρι φωνάζουμε δυνατά και δεν τον πιστεύουμε σαν μας λέει θα πάθουν κακό αυτοί που αγαπάμε.
Δεν τον πιστεύουμε και το λέμε στην μάνα μας. Ακούς Θανασούλα μου; Ακούω μάνα μου. Κάθε μέρα πήγαινε το Γιασεμάκι να ανάψει το καντηλάκι της γιαγιάς της.
Κάθε μέρα. Και σαν έφτανε κοντά της και έσκυβε να την φιλήσει την άκουγε που της έλεγε, ήρθες Γιασεμή μου; Ήρθα γιαγιά μου.
Και σαν έφευγε, της έλεγε. Που πας Γιασεμάκι μου;
Στη Θανασούλα μας γιαγιά. Στη Θανασούλα να της πω ξανά να μην φοβηθεί πως θα μου κάνουν κακό όπως φοβήθηκα εγώ για σένα. Να πας νισιάνι μου! Να πας.
Ήρθες μάνα; Ήρθα Θανασούλα μου. Όλα καλά; Όλα μάνα μου! Όλα της έλεγε και έπεφτε στην αγκαλιά της. Όλα μάνα μου και μη φοβάσαι. Δεν θα το δώσω το φιλί παρά μόνο στον άντρα μου κι αν θελήσουν να μου το πάρουν με το ζόρι, θα σου το πω.
Και κείνη της χάιδευε τα στάχυα της τα ώριμα όπως έκανε και η γιαγιά της η Θανάσω.
Ελευθερία Λάππα
ΠεζογραφίαΔεν επιτρέπεται σχολιασμός στο “Ο ΟΜΦΑΛΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ”
Οι άνθρωποι έχουν μακρά ιστορία στις καταδύδεις, , αρχικά για να αναζητήσουν τροφή από τον βυθό της θάλασσας και, σήμερα, οι κορυφαίοι ελεύθεροι δύτες φτάνουν σε μεγαλύτερα βάθη από ποτέ. Μερικοί ερευνητές, μάλιστα, υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι ανήκουν στη θάλασσα.
Η Alessia Zechinni ξεκουράζεται στην επιφάνεια του ωκεανού, κοιτάζοντας τον ουρανό, χωρίς να σκέφτεται τίποτα. Το μυαλό της είναι σιωπηλό. «Αν έρθουν κάποιες σκέψεις», λέει, «τις σπρώχνω απαλά προς τα κάτω. Εστιάζω στην αναπνοή μου. Μου φέρνει ηρεμία. Η τελευταία αναπνοή είναι η μεγαλύτερη. Βάζω όλο τον αέρα που μπορώ στους πνεύμονές μου – έτσι μπορώ να βουτήξω πιο βαθιά».
Η Zechinni, ελεύθερη δύτρια και συγγραφέας, έχει καταρρίψει 40 παγκόσμια ρεκόρ και έχει κερδίσει περισσότερα από 30 διεθνή μετάλλια για την ελεύθερη κατάδυση, συμπεριλαμβανομένων 17 χρυσών στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα. Το 2023, έφτασε στο βάθος ρεκόρ των 123 μέτρων χωρίς βοήθεια.
Είναι ένας από τους λίγους ανθρώπους που είναι γνωστό ότι έχουν βουτήξει σε τέτοιου είδους βάθη, χωρίς τίποτα άλλο από μια βαθιά ανάσα. Ωστόσο, υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι οι άνθρωποι μπορεί πραγματικά να είναι καλύτερα προσαρμοσμένοι στην ελεύθερη κατάδυση από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως, και αυτό έχει διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην ανθρώπινη εξελικτική ιστορία. Μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι οι άνθρωποι μπορεί να είναι ακόμη και φυσικοί δύτες, παρόμοιοι με τις ενυδρίδες. Λίγοι – όπως η Zechinni – είναι σε θέση να ανταγωνιστούν τις φώκιες.
Από το 2024, 7.269 άνθρωποι είναι γνωστό ότι έχουν κοιτάξει από ψηλά τη Γη, από την υψηλότερη κορυφή της, και περισσότεροι από 700 άνθρωποι έχουν δει τον πλανήτη μας από το Διάστημα. Η Zechinni είναι μέρος μιας σπάνιας ομάδας ανθρώπων που κοίταξαν ψηλά από βάθη ωκεανών 100 μέτρων ή περισσότερο, χωρίς τίποτα παρά μόνο μια ανάσα στους πνεύμονές τους για να τους κρατήσει στη ζωή.
Πιέζοντας τα όρια της ανθρώπινης φυσιολογίας, ο Μπράνκο Πέτροβιτς κράτησε την αναπνοή του για 11 λεπτά και 54 δευτερόλεπτα το 2014. Το 2023, ο Alexey Molchanov βυθίστηκε σε ένα ρεκόρ 133 μέτρων χωρίς τη χρήση βαρών ή πτερυγίων Και το 2021, ο Budimir Šobat σημείωσε το παγκόσμιο ρεκόρ για το μεγαλύτερο κράτημα αναπνοής κάτω από το νερό – αφού εισέπνευσε καθαρό οξυγόνο – με τον εντυπωσιακό χρόνο των 24 λεπτών και 37 δευτερολέπτων.
Αν σκεφτείτε ότι το τυπικό βάθος μιας Ολυμπιακής πισίνας συνιστάται να είναι μεταξύ 2,5-3 μέτρων και ο μέσος άνθρωπος μπορεί να κρατήσει την αναπνοή του για 30 έως 90 δευτερόλεπτα, αυτά τα κατορθώματα μπορεί να φαίνονται αδύνατα. Αλλά η ελεύθερη κατάδυση πιθανότατα ασκείται από τους ανθρώπους για δεκάδες χιλιάδες χρόνια.
Πριν από περίπου 90.000 χρόνια, οι Νεάντερταλ – οι οποίοι περνούσαν τόσο μεγάλο μέρος του χρόνου τους στο νερό που ήταν επιρρεπείς στην εξωτερική ωτίτιδα – βούτηξαν στον ωκεανό για να συλλέξουν κοχύλια αχιβάδας από τον πυθμένα της θάλασσας. Γύρω στο 350 π.Χ., σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, οι σφουγγαράδες ψαράδες που καταδύονταν χρησιμοποίησαν βάρη μολύβδου για να φτάσουν στον βυθό της θάλασσας. Και οι γυναίκες ψαράδες Ama της Ιαπωνίας, που κάνουν ελεύθερη κατάδυση, μαζεύουν οστρακοειδή και φύκια για πάνω από 2.000 χρόνια.
Οι νομαδικοί Bajau της Νοτιοανατολικής Ασί σπάνια πατούν το πόδι τους στη στεριά και βασίζονται στις καταδύσεις κρατώντας την ανάσα σους, εδώ και χιλιάδες χρόνια. Οι δύτες Bajau μπορούν να μένουν συνολικά έως και πέντε ώρες κάτω από το νερό την ημέρα, σε εκατοντάδες καταδύσεις, αναζητώντας τροφή από τον πυθμένα της θάλασσας με τη βοήθεια ενός σετ βαρών, ενός ζευγαριού ξύλινων γυαλιών – και μιας ασυνήθιστα μεγάλης σπλήνας, η οποία λειτουργεί ως δεξαμενή οξυγόνου, ένα είδος «βιολογικής δεξαμενής κατάδυσης»
Οι Haenyeo του νησιού Jeju, στην Κορέα, έχουν επίσης ένα φυσιολογικό πλεονέκτημα όταν πρόκειται για ελεύθερη κατάδυση. Πρόσφατη έρευνα αποκάλυψε ότι αυτές οι «γυναίκες της θάλασσας» διαθέτουν μια γενετική παραλλαγή που σχετίζεται με χαμηλότερη από το μέσο όρο αρτηριακή πίεση.
Συλλέγουν αχινούς και άλλα θαλασσινά από τον πυθμένα του ωκεανού για χιλιάδες χρόνια – συχνά, καταδύονται σε όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους. Η κατάδυση στο νερό προκαλεί αγγειοσυστολή στους περισσότερους ανθρώπους, αυξάνοντας την αρτηριακή πίεση, η οποία μπορεί να είναι επικίνδυνη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι το γενετικό χαρακτηριστικό των Haenyeo μπορεί να έχει εξελιχθεί για να κρατά ασφαλή τα αγέννητα παιδιά τους
Ενώ οι ικανότητες αυτών των κορυφαίων και παραδοσιακών ελεύθερων δυτών μπορεί να φαίνονται υπεράνθρωπες στους περισσότερους από εμάς, ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν, στην πραγματικότητα, να είναι φυσικοί τροφοσυλλέκτες της ρηχής θάλασσας, παρόμοιοι με τις ενυδρίδες.
«Μεταξύ όλων των καταδυτικών ειδών που γνωρίζουμε στα θηλαστικά, τα περισσότερα βρίσκονται στην κατηγορία των ρηχών καταδύσεων», λέει στο Bbcη Erika Schagatay, καθηγήτρια ζωικής φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο Mid Sweden. «Οι ρηχοί δύτες – όπως ο κάστορας, η ενυδρίδα και ο μοσχοπόντικας – αναζητούν τροφή υποβρύχια. Και οι άνθρωποι ταιριάζουν ακριβώς σε αυτή την κατηγορία θηλαστικών με ρηχές καταδύσεις».
Στην έρευνά της, η Schagatay συγκρίνει την καταδυτική ικανότητα μιας ποικιλίας υδρόβιων, ημιυδάτινων και χερσαίων ειδών – εξετάζοντας το βάθος και τη διάρκεια της κατάδυσής τους, καθώς και την αναλογία του χρόνου που περνούν κάτω από το νερό κατά τις επαναλαμβανόμενες καταδύσεις.
Ορίζει τρεις ξεχωριστές ομάδες καταδυτικών θηλαστικών. Οι δύτες σε μεγάλα βάθη, όπως οι φάλαινες και οι θαλάσσιοι ελέφαντες, που καταδύονται τακτικά σε βάθη 200 μέτρων για περισσότερα από 20 λεπτά τη φορά.
Οι «μετριοπαθείς δύτες», όπως τα θαλάσσια λιοντάρια, τα ρινοδέλφινα, τα μαυροδέλφινα με μακρύ πτερύγιο, μαζί με τις περισσότερες φώκιες και τα κητώδη, καταδύονται τακτικά για 10-20 λεπτά, φτάνοντας σε βάθη έως και 100 μέτρα.
Η τρίτη ομάδα αποτελείται από είδη που «εξειδικεύονται στις ρηχές καταδύσεις». Εδώ ταιριάζουν οι άνθρωποι, εξηγεί, δίπλα σε ενυδρίδες, κάστορες και ιπποπόταμους. Μια κατάδυση για έναν «ρηχό δύτη» θα διαρκούσε έως και δύο λεπτά, συνήθως μέσα στα 50 μέτρα νερού το ανώτερο.
«Η μέγιστη ικανότητα κατάδυσης των ανθρώπων είναι εντός της τυπικής ικανότητας που έχουν οι ρηχοί τροφοσυλλέκτες κοντά στην ακτή», γράφει η Schagatay στην ερευνητική της εργασία. Οι άνθρωποι μπορούν επανειλημμένα να βουτήξουν στα 20 μέτρα και να περνούν έως και το 60% του χρόνου κάτω από το νερό – όπως και άλλα είδη στην ομάδα των ρηχών καταδύσεων.
Οι Bajau στοχεύουν να βρίσκονται στον πυθμένα της θάλασσας για όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο σε μια μέρα, για να μαζέψουν όσα περισσότερα μπορούν, εξηγεί η Schagatay, η οποία μελετά αυτή την ομάδα για σχεδόν 40 χρόνια. Έτσι βγάζουν τα προς το ζην. Για να γίνει αυτό, κάνουν πολλές ρηχές καταδύσεις, αντί για μία βαθιά. «Το κόλπο είναι να ξεκουραστείτε για όσο το δυνατόν μικρότερο χρονικό διάστημα στην επιφάνεια, πριν από την επόμενη κατάδυση».
Η Schagatay τοποθετεί επίσης ορισμένα είδη φώκιας στην ομάδα των ρηχών δυτών δίπλα στους ανθρώπους. Ωστόσο, οι φώκιες έχουν μια σειρά από χαρακτηριστικά που τις ξεχωρίζουν από τους ανθρώπους, λέει ο Chris McKnight, ερευνητής της Ερευνητικής Μονάδας Θαλάσσιων Θηλαστικών του Πανεπιστημίου St Andrew στη Σκωτία.
Για εμάς, η παρόρμηση για αναπνοή ενεργοποιείται όταν ο εγκέφαλός μας ανιχνεύει ελαφρές αλλαγές στο pH του αίματος, που προκαλούνται από την αύξηση των επιπέδων διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Αυτό προκαλεί ένα αίσθημα πανικού, λέγοντας σε έναν δύτη ότι πρέπει να επιστρέψει αμέσως στην επιφάνεια – προτού «σβήσει» και πνιγεί.
Αλλά οι φώκιες δεν είναι ευαίσθητες στις αλλαγές του CO2 όπως εμείς, εξηγεί. Η έρευνά του αποκαλύπτει ότι, εκτός από το ότι μπορούν να αποθηκεύουν αποτελεσματικά οξυγόνο, οι φώκιες έχουν μια μοναδική ικανότητα να αντιλαμβάνονται γνωστικά τα επίπεδα οξυγόνου στο αίμα τους. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να αντιληφθούν πότε οι αποθήκες οξυγόνου τους είναι χαμηλές και επιστρέφουν στην επιφάνεια για να αναπνεύσουν.
«Τα θαλάσσια θηλαστικά δεν είναι πραγματικά από τον κόσμο μας», υποστηρίζει ο McKnight. «Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους, το περνούν κάτω από το νερό. Είναι πραγματικά υποβρύχια ζώα που έρχονται μόνο περιστασιακά στον κόσμο μας για να αναπνεύσουν. Είναι σαν το αντίστροφο της κατάδυσης».
Άρα, είμαστε ανίσχυροι στην εξελικτική κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε; Ή μπορούν οι άνθρωποι να εκπαιδευτούν για να βουτήξουν σαν μια φώκια; Σήμερα, ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων ασχολείται με την ελεύθερη κατάδυση αναψυχής, η οποία, ωστόσο, ενέχει κινδύνους. Σύμφωνα με το Divers Alert Network, το 2019 καταγράφηκαν 19 θάνατοι που σχετίζονται με την ελεύθερη κατάδυση (σ.σ. τα τελευταία διαθέσιμα). Άλλοι 31 θάνατοι αναφέρθηκαν σε άτομα που επιχείρησαν κάποιου είδους κράτημα της αναπνοής ενώ έκαναν κολύμβηση με αναπνευστήρα.
Από την αυγή της ανταγωνιστικής ελεύθερης κατάδυσης, υπήρξε συζήτηση για τα τελικά όρια της απόδοσης της ανθρώπινης αναπνοής. Ωστόσο, «οι δύτες έχουν μέχρι στιγμής ξεπεράσει όλες τις προηγούμενες προβλέψεις των φυσιολόγων σε βάθος και χρόνο», έγραψε η Schagatay το 2009.
Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται μια βαθιά σύνδεση με τον ωκεανό και η έρευνα δείχνει ότι το μπλε της ανοιχτής θάλασσας μάς κάνει ευτυχισμένους. Λοιπόν, είναι πραγματικά οι άνθρωποι απλώς ζώα της ξηράς – ή υπάρχει ένα μέρος του εαυτού μας που ανήκει στη θάλασσα;
«Η πρώτη μου βουτιά ήταν όταν ήμουν επτά ή οκτώ ετών. Έκανα κατάδυση δίπλα σε μια χελώνα στη Μεσόγειο», λέει η Zechinni. Αυτή ήταν η στιγμή που ήξερε ότι θα περνούσε ένα μεγάλο μέρος της ζωής της κάτω από το νερό. Στο βιβλίο της γράφει: «Αποφάσισα ότι το βάθος της θάλασσας ήταν πολύ πιο συναρπαστικό από την επιφάνεια της Γης. Άφησα την ασφάλεια της επιφάνειας, για να βουτήξω βαθύτερα και να εξερευνήσω έναν κόσμο που ήταν τόσο κοντά και όμως τόσο βαθιά διαφορετικός».
«Τα καλοκαίρια κοιμόμασταν έξω, στρωματσάδα, κάτω από τα δέντρα και τον ουρανό και το πρωί ξυπνάγαμε και πηγαίναμε στη θάλασσα κατευθείαν. Εκεί, λοιπόν, ο πατέρας μου άρχισε να μου κάνει το μάθημα του χάρτη του ουρανού, διάβαζε αστρονομία. Μου είπε ότι είμαι κι εγώ ένα μέρος από αυτά τα ουράνια σώματα. Και τότε ενδομύχως όταν έγραψα τα πρώτα τραγούδια μου αισθάνθηκα ότι κάθε τραγούδι είναι ένα αστέρι.
Σκέφτηκα ότι θέλω κι εγώ να φτιάξω ένα στερέωμα. Και λέω πώς θα κάνω αστερισμούς; Άρχισα από τότε να συνδέω τα έργα μου, το ένα με το άλλο ώστε να αποτελούν συμπλέγματα αστερισμών. Δηλαδή έγραφα ένα έργο, μετά ένα τραγούδι, μετά έγραφα μια συμφωνία, ένα κοντσέρτο. Έπαιρνα πάντα μια μελωδία από το τραγούδι αυτό και το έβαζα μέσα στο κοντσέρτο και ει δυνατόν έντονα. Έτσι ένωσα όλα μου τα μουσικά κομμάτια. Έχω ενώσει από τρία μέχρι 20 τραγούδια μου σε ένα έργο μαζί. Έφτιαξα έτσι τον δικό μου γαλαξία. Όλα μου τα έργα ενωμένα μεταξύ τους.
Όταν κατάλαβα ότι τα δικά μου αστέρια ήταν τα τραγούδια, έγινα κι εγώ ένας μικρός Θεός. Είναι μυστικές αυτές οι διαδρομές. Και ηθελημένες, δεν έγιναν τυχαία. Λειτούργησα ως αστεροποιός. Εδώ είναι οι αστερισμοί μου, οι γαλαξίες και εκεί είναι οι κύκλοι τραγουδιών.»
ΚΑΝΕΙ ΖΕΣΤΗ ΣΗΜΕΡΑ ….
«Έχω πιάσει γωνιά και πίνω καφέδες αντίκρυ στο πέλαγος.
Θα μπορούσα να περάσω έτσι μια ζωή ολόκληρη, αν δεν την έχω κιόλας περάσει.
Ανάμεσα σε μια παλιά ξύλινη πόρτα ξεβαμμένη απ’ τον ήλιο κι ένα κλωναράκι γιασεμιού τρεμάμενο πού, έτσι και συμβεί να μου λείψουν μια μέρα, η ανθρωπότητα όλη θα μου φαίνεται άχρηστη.
Στη μικρή φοιτητούπολη Flogsta, στα προάστια της Ουψάλα της Σουηδίας, κάθε νύχτα στις 10 συμβαίνει κάτι που για τους κατοίκους είναι φυσιολογικό, αλλά για έναν ξένο μοιάζει με σκηνή από ψυχολογικό θρίλερ. Από τα παράθυρα και τα μπαλκόνια των φοιτητικών εστιών ξεπηδούν κραυγές. Όχι φωνές παρέας, όχι μουσική ή γλέντι. Ουρλιαχτά.
Το φαινόμενο έχει όνομα. Το λένε “Flogsta Scream” και είναι μια άτυπη, συλλογική τελετουργία αποφόρτισης. Οι φοιτητές της περιοχής, πιεσμένοι από το βάρος της καθημερινότητας, της μοναξιάς και των εξετάσεων, αφήνουν κάθε βράδυ μια κραυγή στον αέρα, σαν να ελευθερώνουν από μέσα τους ένα κομμάτι που δεν χωράει πουθενά αλλού.
Κανείς δεν δίνει το σύνθημα. Κανείς δεν συντονίζει τίποτα. Κι όμως, γύρω στις 22:00 ακριβώς, τα παράθυρα ανοίγουν και αρχίζει ένα κύμα ήχου που κυλάει πάνω από τα κτίρια σαν κύμα απόγνωσης. Οι καινούργιοι φοιτητές σοκάρονται, αλλά σύντομα το θεωρούν κανονικό. Οι παλιοί το περιμένουν. Για κάποιους είναι το μόνο πράγμα που τους ενώνει με τους γύρω τους.
Το έθιμο ξεκίνησε πριν από δεκαετίες. Άλλοι λένε στη δεκαετία του ’70, άλλοι του ’80. Δεν έχει αρχή και τέλος, μόνο συνήθεια και ανάγκη. Οι φωνές δεν είναι θυμός, δεν είναι διαμαρτυρία. Είναι ένας ανώνυμος τρόπος να πεις “δεν είμαι καλά” χωρίς να χρειαστεί να το εξηγήσεις σε κανέναν.
Η Σουηδία είναι από τις πιο ήσυχες χώρες του κόσμου. Όμως το Flogsta, αυτή η μικρή φοιτητική γειτονιά, είναι γεμάτη άηχες αγωνίες που κάθε βράδυ αποκτούν φωνή. Όσο περίεργο κι αν φαίνεται, είναι πιο καθησυχαστικό να ακούς κραυγές, παρά απόλυτη σιωπή. Γιατί τότε ξέρεις ότι δεν είσαι μόνος.
Για την Έκθεση Παγκόσμιας Ευτυχίας, ζητήθηκε σε ανθρώπους από 156 χώρες να αξιολογήσουν τη ζωή τους σήμερα σε μια κλίμακα από το 0 έως το 10. Η έκθεση εξετάσε επίσης παράγοντες που συμβάλλουν στην κοινωνική υποστήριξη, το προσδόκιμο ζωής, τη γενναιοδωρία και την απουσία διαφθοράς. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά!
Τι ακριβώς κάνει λοιπόν τους ανθρώπους στη Φινλανδία να είναι τόσο ικανοποιημένοι με τη ζωή τους; Ποια είναι τα τρία πράγματα που ποτέ δεν κάνουν οι Φιλανδοί και καταφέρνουν να διατηρούν μια υψηλή ποιότητα ζωής;
1.Δεν συγκρίνονται ποτέ με τους γείτονές τους
Υπάρχει μια γνωστή φράση από έναν Φινλανδό ποιητή:«Kell’ onni on, se onnen kätkeköön» που σε μια ελεύθερη μετάφραση αποδίδεται: “Μην συγκρίνεις ή καυχιέσαι για την ευτυχία σου.”
Αυτή τη στάση ζωής θα λέγαμε πως οι Φινλανδοί την παίρνουν πολύ στα σοβαρά, ιδιαίτερα όσον αφορά τα υλικά αγαθά και τις επιδεικτικές εμφανίσεις πλούτου. Για εκείνους είναι σημαντικό κανείς να εστίαζει περισσότερο σε αυτό που τον κάνει ευτυχισμένο και λιγότερο στο να φαίνεται επιτυχημένος. Το πρώτο βήμα προς την αληθινή ευτυχία είναι να θέτεις τα δικά σου πρότυπα, αντί να συγκρίνεσαι με τους άλλους και να επιδιώκεις μονίμως περισσότερα.
2.Δεν αγνοούν τα οφέλη της φύσης
Σύμφωνα με μια έρευνα του 2021, το 87% των Φινλανδών θεωρούν ότι η φύση είναι σημαντική για την ευτυχία τους, γιατί τους προσφέρει ηρεμία, ενέργεια και χαλάρωση.
Στη Φινλανδία, οι εργαζόμενοι έχουν δικαίωμα σε τέσσερις εβδομάδες καλοκαιρινών διακοπών. Πολλοί από αυτούς χρησιμοποιούν αυτόν τον χρόνο για να πάνε στην εξοχή και να βυθιστούν στη φύση και στη θεραπευτική της δράση.
Το να περνάμε χρόνο στη φύση αυξάνει τη ζωτικότητα, την ευημερία μας και μας δίνει αίσθημα προσωπικής ανάπτυξης. Για αυτό και είναι εξαιρετικά σημαντικό να βρούμε τρόπους να προσθέσουμε λίγο πράσινο στη ζωή μας, ακόμη και αν είναι απλά μερικά φυτά στο σπίτι ή ένας περίπατος την εβδομάδα σε ένα πάρκο.
3.Θωρακίζουν τον κύκλο εμπιστοσύνης για μια πιο ευτυχισμένη κοινότητα
Η κοινότητα θα λέγαμε ότι πλέον είναι συνώνυμο της μακροζωίας. Έρευνα δείχνει μάλιστα ότι όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα εμπιστοσύνης σε μια χώρα, τόσο πιο ευτυχισμένοι είναι οι πολίτες της.
Ένα πείραμα με “χαμένα πορτοφόλια” το 2022 δοκίμασε την ειλικρίνεια των πολιτών, ρίχνοντας 192 πορτοφόλια σε 16 πόλεις του κόσμου. Στο Ελσίνκι, 11 από τα 12 πορτοφόλια επιστράφηκαν στον ιδιοκτήτη τους.
Οι Φινλανδοί τείνουν να εμπιστεύονται επομένως ο ένας τον άλλον και εκτιμούν την ειλικρίνεια. Αν ξεχάσει κάποιος το λάπτοπ στη βιβλιοθήκη ή χάσει το κινητό του στο τρένο, μπορεί να είναι αρκετά σίγουρος ότι κάποιος θα του το επιστρέψει πίσω.
Πώς μπορούμε λοιπόν να οικοδομήσουμε περισσότερη εμπιστοσύνη; Με μικρές πράξεις, όπως να κρατάμε από ευγένεια την πόρτα για έναν άγνωστο για να περάσει ή να παραχωρούμε τη θέση μας στο τρένο. Τέτοιες μικρές χειρονομίες μπορούν να κάνουν τη διαφορά.
Ως ένα πραγματικό φαινόμενο της γενιάς του σήμερα, το flaking έχει γίνει viral στο TikTok. Όλοι μας, κάποια στιγμή, έχουμε υιοθετήσει αυτή τη συμπεριφορά. Όχι επίτηδες ή από ασυναισθησία, αλλά για να ευχαριστήσουμε και να «ξεκουράσουμε» τον εαυτό μας.
Πρόκειται για έναν νέο κοινωνικό κώδικα που χρησιμοποιείται ιδιαίτερα από άτομα 18 έως 30 ετών και είναι ένα «όχι» σε μια πρόσκληση, ντυμένο με τη μορφή του «ναι». Ένα είδος ευγενικής παραπλάνησης.
Μια έξοδος που αρχικά γίνεται αποδεκτή με χαμόγελο, αλλά τελικά ακυρώνεται την τελευταία στιγμή, χωρίς εξηγήσεις. Αυτή η συμπεριφορά έχει γίνει viral και στο TikTok: με τους νέους να ηχογραφούν τον εαυτό τους με πιτζάμες, πανηγυρίζοντας μόλις στέλνουν το απελευθερωτικό μήνυμα ότι “δυστυχώς δεν θα τα καταφέρουν επειδή κάτι προέκυψε.”
Σύμφωνα μάλιστα με μια πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε και αφορούσε τους Γάλλους, έδειξε ότι το 36% αυτών παραδέχονται ότι αποδέχονται σχέδια εκ των προτέρων μόνο και μόνο για να τα ακυρώσουν την τελευταία στιγμή. Στους 18-29 ετών, το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 56%.
Ένα μαζικό φαινόμενο, που πηγάζει από μια εποχή όπου η κοινωνική δέσμευση γίνεται συχνά πιο αγχωτική παρά ικανοποιητική. Και τα ποσοστά αυτά ανταποκρίνονται σε μια παγκόσμια τάση.
Οι υποστηρικτές αυτής της τάσης αναφέρουν πως προτεραιότητα έχει η φροντίδα του εαυτού τους. Η ακύρωση για να μείνει κανείς σπίτι γίνεται πράξη ευεξίας, για να σεβαστεί την ανάγκη του για ηρεμία, άνεση και χρόνο για τον εαυτό του. Μια πράξη όπου ο εαυτός μας γίνεται προτεραιότητα, για αυτό δεν πρέπει να πιεστούμε να κάνει κάτι, μόνο και μόνο από κοινωνική υποχρέωση.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, υπάρχει μια μορφή άμεσης ανακούφισης στο να ακυρώνει κανείς τα σχέδιά του, ένα αίσθημα απελευθέρωσης, σχεδόν ευφορίας. Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να θεωρηθεί ως μια προσπάθεια να διαχειριστεί κανείς το πνευματικό ή συναισθηματικό του φορτίο.
Η κουλτούρα της στιγμιαίας ανταπόκρισης ενισχύει αυτό το φαινόμενο. Λέμε «ναι» πολύ γρήγορα, από ευγένεια ή από φόβο να μην απογοητεύσουμε, και όταν έρθει η ώρα να το κάνουμε πράξη η αναβλητικότητα υπερισχύει. «Είμαι κουρασμένος», «δεν έχω όρεξη» γίνονται τα αυτόματα, σχεδόν συνηθισμένα μηνύματα.
Όμως, με τον καιρό, ο κοινωνικός δεσμός αποσυντίθεται σιγά σιγά, και πίσω από το χιούμορ και την επιφανειακή ελαφρότητα, το επαναλαμβανόμενο flaking καταστρέφει τις σχέσεις.
Και αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς δεν είναι ποτέ πολύ σοβαρό, μέχρι τη στιγμή που γίνεται επαναλαμβανόμενο. Αυτού του είδους η συμπεριφορά τρέφει αργά αλλά σταθερά αμφιβολίες, απογοήτευση, ακόμα και πικρία. Καταλήγοντας να σταματάμε να προτείνουμε οτιδήποτε, από φόβο για μια νέα άρνηση.
Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι αυτή η συμπεριφορά δεν γίνεται πάντα με κακή πρόθεση. Ωστόσο, συχνά οδηγεί στο να προστατεύουμε τον εαυτό μας ακυρώνοντας σχέδια, με την ελπίδα ότι ο άλλος θα καταλάβει. Το αποτέλεσμα; Απομακρυνόμαστε και, σταδιακά, οδηγούμαστε στην απομόνωση.
Πώς να αντιδράσετε σε επαναλαμβανόμενο flaking;
Είναι φυσιολογικό να νιώθετε μια πικρία όταν σας ακυρώνουν την τελευταία στιγμή. Το κλειδί είναι να μην το παίρνετε πάντα προσωπικά καθώς δεν πρόκειται απαραίτητα για προσωπική απόρριψη. Μπορεί να αντανακλά μια εσωτερική κατάσταση του άλλου. Όλα άλλωστε είναι θέμα προτεραιοτήτων.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να τα αποδεχόμαστε όλα. Είναι απαραίτητο να θέσουμε σαφή όρια. Πρέπει να μπορούμε να πούμε ότι μας πληγώνει ή μας απογοητεύει όταν κάτι γίνεται συνεχώς, καθώς ακόμα και οι πιο χαλαροί δεσμοί χρειάζονται φροντίδα.
Στην Ιαπωνία, η λέξη «Johatsu» σημαίνει «εξάτμιση», αλλά δεν αναφέρεται στο νερό — αναφέρεται σε ανθρώπους, οι οποίοι «εξαφανίζονται» οικειοθελώς!
Είναι εκείνοι που αποφασίζουν να εξαφανιστούν οικειοθελώς, εγκαταλείποντας δουλειές, οικογένειες και την ίδια τους την ταυτότητα. Δεν πρόκειται για φυγάδες ή εγκληματίες, αλλά για άτομα που επιλέγουν μια ήσυχη, σχεδόν στοχαστική έξοδο από την καθημερινότητα.
Κάθε χρόνο, περίπου 80.000 άνθρωποι εξαφανίζονται με αυτόν τον τρόπο. Οι αιτίες; Από οικονομικά αδιέξοδα και κοινωνικές πιέσεις, μέχρι αποτυχίες σε εξετάσεις ή… ντροπή λόγω διαζυγίου. Ακόμα και η απλή ανάγκη για μια νέα αρχή.
Στην Ιαπωνία, η δημόσια έκθεση ή η ατίμωση μπορεί να είναι αφόρητες, και η εξαφάνιση θεωρείται για κάποιους λύση πιο «ανεκτή» από την ψυχοθεραπεία ή την αλλαγή πορείας.
Υπάρχουν μάλιστα ειδικές υπηρεσίες που διευκολύνουν αυτή τη φυγή. Οι λεγόμενοι «yonige-ya» – ειδικοί στη διακριτική διαφυγή – βοηθούν ανθρώπους να ξεκινήσουν από το μηδέν: νέα πόλη, νέο σπίτι, νέα ζωή. Όλα γίνονται με απόλυτη μυστικότητα, όπως ταιριάζει στην ιαπωνική κουλτούρα.
Το φαινόμενο αυτό είναι πολυδιάστατο και δύσκολα ερμηνεύσιμο. Οι Johatsu δεν θεωρούνται εξαφανισμένοι, αλλά άνθρωποι που διάλεξαν να ξαναγράψουν τη ζωή τους από την αρχή. Σε έναν κόσμο που παρακολουθεί τα πάντα, η εξαφάνιση μπορεί να μοιάζει με την απόλυτη ελευθερία.
Και αν ακούγεται σαν σενάριο ταινίας, για κάποιους Ιάπωνες είναι μια βαθιά προσωπική απελευθέρωση – μια ήσυχη απόδραση από τις ενοχές, τις προσδοκίες και τα βάρη της κοινωνίας.
Μπορείτε να μας στείλετε το υλικό σας στο e-mail μας: info@filoi-tis-anelixis.gr
Σας ευχαριστούμε
Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο ΑΝΕΛΙΞΗΣ του Ανθρώπου
Το Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο Ανέλιξης του Ανθρώπου, λειτουργεί από το 1994, προσφέροντας υπηρεσίες Πρόληψης, Θεραπείας και Ψυχικής υγείας, σε οικογένειες, ζευγάρια, και άτομα.Οι κύριες δραστηριότητες του Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου Ανέλιξης του Ανθρώπου είναι:
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Ατομική Ψυχοθεραπεία
Ομαδική Ψυχοθεραπεία
Θεραπεία Ζεύγους
Οικογενειακή Θεραπεία
Συμβουλευτική Αντιμετώπισης Τοξικοεξάρτησης.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Γενεόγραμμα
Σεμινάρια Γονέων
Σεμινάρια Ζευγαριών
Πρόληψη Εξαρτήσεων
Διευθύνεται από τους
Γεώργιο Μπαρδάνη – Ιωάννα Κουκού.
Διεύθυνση : Σκύρου 80, 11362, Αθήνα.
Τηλ. 210 8842234
e-mail : anelixi80@yahoo.gr
